Η ασυνειδησία ή αδυναμία συνείδησης είναι μεγαλύτερο πρόβλημα από όσο φαίνεται με τη πρώτη ματιά, και αφορά περισσότερους ανθρώπους από ό,τι μπορούμε να φανταστούμε.
(χρόνος ανάγνωσης: 15 λεπτά)
(χρόνος ανάγνωσης: 15 λεπτά)
❃❃❃
Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου, η ασυνειδησία αφορά την κατάσταση κατά την οποία ζούμε μια στιγμή αλλά δεν την βιώνουμε πραγματικά. Βρισκόμαστε σε ένα νοητικό «κουκούλι» μέσα από το οποίο ακούμε, βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε τα εξωτερικά ερεθίσματα με ασφάλεια, χωρίς όμως να τα νιώθουμε στην ουσία τους, χωρίς να συνειδητοποιούμε πραγματικά τί συμβαίνει. Οι άλλοι μας βλέπουν μέσα από αυτό με έναν συγκεκριμένο τρόπο, και εμείς βλέπουμε τον εαυτό μας με ένα συγκεκριμένο τρόπο, ο τρόπος όμως και στις δύο περιπτώσεις δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα.
Αίτια & αποτελέσματα
Υποκρισία
Η ασυνειδησία έχει τεράστια σχέση με την υποκρισία (επερχόμενο άρθρο, σε επεξεργασία) καθώς την περιέχει αλλά και, πολλές φορές, την προϋποθέτει. Όταν μας ενδιαφέρει τόσο πολύ το τί θα πει ο κόσμος (είτε αυτό οφείλεται στον υπ' ευθύνη μας ναρκισσισμό και αδικαιολόγητη αυτολατρεία, είτε στα ψυχικά τραύματα που έχουμε αναπτύξει εξαιτίας άλλων), δεν μπορούμε παρά να υποδυόμαστε έναν άλλο, ιδεατό εαυτό απέναντί τους, πρωτίστως για να τους πείσουμε και δευτερευόντως (και ανεπιτυχώς) για να πείσουμε τον εαυτό μας.
Το να υποδυόμαστε ότι είμαστε κάτι άλλο από αυτό που πραγματικά είμαστε μας κάνει να βιώνουμε όχι την αληθινή πραγματικότητα, αλλά αυτή που πλάστηκε κατ' αναλογίαν του πλαστού εαυτού μας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, όχι μόνο την αδυναμία εστίασης στη παροντική αλήθεια, αλλά και την αδυναμία δημιουργίας αληθινών αναμνήσεων. Οι αναμνήσιες μας είναι άμεσα συνδεδεμένες με την πλαστή πραγματικότητα, και μπλέκονται ανάμεσα στην αληθινή πραγματικότητα που προσπαθούμε να διατηρήσουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας.
Έτσι δημιουργούμε κατά φαντασίαν αλληλοτροφοδοτούμενες αναμνήσεις, οι οποίες μεταβάλλουν το παρόν σε μια νέα, επίσης πλαστή βάση. Χτίζεται με τα χρόνια μια φαντασία πάνω στη φαντασία, και, γυρνώντας πίσω, συνειδητοποιούμε ότι τίποτα από όσα ζήσαμε δεν είχε πραγματικό νόημα, ότι πήραμε αμέτρητες λάθος αποφάσεις, ότι χάσαμε άδικα ανθρώπους και ότι παραμείναμε με κάποιους επίσης άσκοπα. Συνειδητοποιούμε επίσης ότι δεν θυμόμαστε πολλά πράγματα για συγκεκριμένες εμπειρίες ή περιόδους της ζωής μας (και τείνουμε να τα ρίχνουμε στην «κακή» μας μνήμη). Όλα αυτά επειδή σκεφτόμασταν και πράτταμε σαν να είμαστε έξω από το σώμα μας, σαν να «μην μετράνε» τα λάθη που θα κάναμε, σαν να ζούσαμε σε ένα όνειρο από το οποίο κάποιος θα μας ξυπνούσε, σαν να έχουμε χρόνο.
Όρια
Ένας ακόμη τρόπος με τον οποίο καλλιεργούμε την ασυνειδησία είναι με το να μην θέτουμε τα όριά μας, με το να λέμε παντού «ναι» αντί για «όχι», με το να είμαστε ευάλωτοι απέναντι σε ψυχικά ισχυρούς «καθοδηγητές» της ζωής μας και γενικότερα να ζούμε αλλεπάλληλες καταστάσεις τις οποίες δεν θέλουμε πραγματικά να ζήσουμε.
Όταν βρισκόμαστε σχεδόν αναγκαστικά σε ένα χώρο, με μια παρέα, σε μια κακή στιγμή της ζωής μας, όταν αισθανόμαστε άβολα με το αγενές σχόλιο ενός «φίλου» και δεν του το λέμε, όταν δικαιολογούμε κακοποιητικές συμπεριφορές με το πρόσχημα του «χιούμορ», όταν αναγκαζόμαστε να παραβλέψουμε λόγια και πράξεις γιατί «δεν αξίζει να το κάνουμε θέμα τώρα, η ψυχική μας γαλήνη είναι πολυτιμότερη», γενικότερα όταν είμαστε δειλοί και δεν εμπιστευόμαστε το ένστικτο και την έμφυτη ανάγκη μας για αντίδραση, αναγκαζόμαστε να υφιστάμεθα μια πλαστή πραγματικότητα κατά την οποία «το σχόλιο δεν ήταν πράγματι προσβλητικό», «ένα απλό αστείο ήταν», «δεν απείλησε κανείς την ψυχική μου γαλήνη».
Θέλουμε να μην ίσχυαν όλα αυτά και αντιδράμε σαν να μην έγιναν, για να δικαιολογήσουμε τον εαυτό μας που δεν έκανε τίποτα για αυτά αλλά και για να δημιουργήσουμε μια πλαστή πραγματικότητα κατά την οποία όλα είναι «τέλεια» ώστε να μπορέσουμε να κρυφτούμε για πάντα στην ασφάλειά της. Έτσι διαιωνίζεται μια ακατάπαυστη αδικία εις βάρος μας, κατά την οποία κανείς δεν είχε αντιληφθεί την αλήθεια που είχαμε μέσα μας, επειδή εμείς φοβηθήκαμε να τη φανερώσουμε. Ταυτόχρονα κανείς δεν τιμωρείται και η τάξη δεν αποκαθίσταται, καθώς η αληθινή πραγματικότητα των υπόλοιπων είναι η δική μας πλαστή πραγματικότητα (και κανείς δεν μπορεί να τους κατηγορήσει για αυτό γιατί δεν ευθύνονται εκείνοι).
Τοξική πολυκοσμία
Συχνά συνδεόμενη με όσα αναφέρθηκαν μόλις, η πολυκοσμία μπορεί επίσης να συμβάλλει στην ασυνειδησία ζωής. Στη θρησκεία το λέμε «πνεύμα», στην επιστήμη το λέμε «ενέργεια», στο δρόμο το λέμε «χνώτα», σε κάθε περίπτωση και άσχετα από το που πιστεύει ο καθένας, το σημαντικό είναι να καταλάβουμε ότι όταν συνευρισκόμαστε με ανθρωπους δεν βρισκόμαστε μόνο με το κορμί τους, αλλά και με αυτό που εκπέμπουν, είτε καλό είτε κακό. Μπορεί τα σώματά μας να βρίσκονται σε απόσταση, οι «αύρες» μας όμως αγγίζονται και τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα θετικά.
Κάποιοι άνθρωποι μας ηρεμούν και θέλουμε να βρισκόμαστε όσο πιο κοντά τους γίνεται για όσο περισσότερο γίνεται, και πάντα η συνάντηση με αυτούς μας κάνει να αισθανόμαστε χαρά, αισιοδοξία και εμπιστοσύνη, ενώ με άλλους δεν μπορούμε να σταθούμε ούτε στο ίδιο δωμάτιο. Με κάποιους και μόνο το να αναπνέουμε τον ίδιο αέρα μας δημιουργεί άγχος, τάσεις φυγής, απαισιοδοξία, γκρίνια, ακόμα και ψυχοσωματικά συμπτώματα. «Κάτι μας φταίει» και δεν ξέρουμε τί, κάτι μας απωθεί αλλά δεν μπορούμε να το καταλάβουμε. Δεν μπορούμε, γιατί βρισκόμαστε σε κατάσταση ασυνειδησίας. Το παρακάτω ντοκυμαντέρ, παρά το ποιητικό και γλαφυρό του ύφος, εξηγεί, μεταξύ άλλων, γιατί η αύρα των ανθρώπων μας επηρεάζει.
Η «μαυρίλα» που κάποιοι άνθρωποι εκπέμπουν μας συρρικνώνει, και καθιστά αδύνατο να σκεφτούμε λογικά. Ίσως λοιπόν, αν πιάνουμε συχνά τον εαυτό μας σε αντίστοιχες καταστάσεις, πρέπει να σκεφτούμε το ενδεχόμενο να αλλάξουμε περιβάλλον (ακόμα κι αν το τοξικό αυτό περιβάλλον είναι το μόνο που μας δίνει την ψευδαίσθηση της αποδοχής). Στη περίπτωση βέβαια που η ασυνειδησία μας οφείλεται στo «μαύρο» που εμείς οι ίδιοι εκπέμπουμε, τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα.
«Υγιείς συνήθειες» που ενισχύουν την ασυνειδησία
Η ασυνειδησία ζωής ενισχύεται από το ίδιο το σύστημα αξιών της δυτικής κουλτούρας: τα πάντα μας επιτάσσουν αφενός την απραγία, αφετέρου το 100% της προσοχής μας. Υπάρχουν όμως και συνήθειες που όχι μόνο δεν είναι κακές, αλλά αντίθετα, είναι πολύ θετικές για την ψυχική μας υγεία, οι οποίες όμως μπορούν να οδηγήσουν ή να ενισχύσουν την ηδη υπάρχουσα ασυνειδησία. Αυτές είναι:
Τα πολλά ταξίδια
Αν και το να ταξιδεύουμε είναι εξαιρετικό για τη ψυχή και το πνεύμα (νέες εμπειρίες, νέες τοποθεσίες, εκτόνωση, καθαρισμός του μυαλού από υποχρεώσεις κ.ο.κ.) το να γίνει το ταξίδι αυτοσκοπός είναι καταστροφικό. Το να μην είσαι σε θέση να ξεκουραστείς, να χαρείς, να κάνεις διακοπές, να ηρεμήσεις, να δημιουργησεις εμπειρίες, να μάθεις καινούρια πράγματα, να πειραματιστείς, να ζήσεις στον τόπο σου είναι σοβαρή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά (ακόμα και αν νιώθεις καλά με ό, τι κάνεις).
Πηγαίνοντας ένα ταξίδι τοποθετείσαι σε μια υγιή φούσκα, μια διακοπή του χωροχρόνου που σε οφελεί γιατί πραγματικά το έχεις ανάγκη. Το να μπαίνεις συνέχεια σε ψευδαισθητικές φούσκες παράλληλης πραγματικότητας ενισχύει την ασυνειδησία ζωής, καθώς η ζωή δεν είναι αυτό που ζεις στο ταξίδι, αλλά αυτό που αντιμετωπίζεις όταν επιστρέψεις. Το ταξίδι είναι ένα διάλειμα που σκοπό έχει να σε γεμίσει ενέργεια, χαρά και ανυπομονησία να συνεχίσεις τη ζωή σου, δεν αποσκοπεί στο να σε κάνει να την ξεχάσεις.
Ρουτίνες
Το να δημιουργείς έθιμα και «τελετουργικά» στην καθημερινότητά σου είναι πολύ όμορφο, ειδικά όταν τα «ιδρύεις» με άλλα άτομα (οικογένεια, φίλους κ.ο.κ.). Μπορεί να αφορά μια ιδιαίτερη διατροφική συνήθεια μια μέρα της εβδομάδας, ή μια ειδική γιορτή μια μέρα του χρόνου. Μπορεί να αφορά μια πρωινή, απογευματινή ή βραδινή ακολουθία, ποιές δηλαδή κινήσεις ακολουθείς με τη σειρά για την επίτευξη ενός ευάρεστου 24ώρου.
Αυτό που πρέπει να λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη, ιδρύοντας και εφαρμόζοντας ρουτίνες στην καθημερινότητά μας, είναι ότι ποτέ δεν πρέπει να τις συνηθίσουμε. Πρέπει να βρισκόμαστε σε επαγρύπνιση, γιατί ανά πάσα στιγμή κάποιο βήμα της ρουτίνας μας μπορεί να σταματήσει να μας ευχαριστεί, να σταματήσει να είναι προσοδοφόρο ή ακόμα και να αρχίσει να μας κάνει κακό. Όταν συνηθίζουμε μπαίνουμε στον «αυτόματο πιλότο», κάτι που εξ ορισμού περιγράφει την ασυνειδησία. Πρέπει κάθε βήμα κάθε ρουτίνας να επανεξετάζεται καθημερινά, ώστε να προσφέρει την ίδια χαρά που πρόσφερε την πρώτη φορά που πραγματοποιήθηκε. Αν δεν το κάνει, πρέπει να αλλάξει.
Νοητικά τρικ της Ψυχολογίας
Τα τελευταία χρόνια τείνει να εξαπλώνεται μια συμβουλή προς κάποιους αγχώδεις τύπους προσωπικοτήτων που εξωτερικεύουν τις ανησυχίες τους, που αφορά την εστίαση της προσοχής τους σε άβολες στιγμές (κάτι που πιθανόν σχετίζεται με τον μηχανισμό άμυνας της συναισθηματικής αποσύνδεσης). Συγκεκριμένα η συμβουλή, μέσες άκρες, είναι:
«Κάθε φορά που βρίσκεσαι με άλλους ανθρώπους και κάποιος ή κάτι σε κάνει να αισθανθείς άβολα, προσπάθησε να εστιάσεις την προσοχή σου σε κάτι άσχετο, που βρίσκεται στο περιβάλλον σου. Εστίασε, για παράδειγμα, σε μία πόρτα. Δες από τι υλικό είναι φτιαγμένη, τι σχέδια έχει, πώς είναι η κλειδαριά της, σκέψου τι μπορεί να έχει από πίσω. Έτσι θα πάρεις την προσοχή σου από αυτό που σε ενοχλεί και δεν θα σε υποκείψεις στο άγχος σου».
Όχι. Αν κάτι σε έκανε να νιώσεις άβολα μην πάρεις μακριά την προσοχή σου. Κάτι σε ενόχλησε, που σημαίνει ότι κάτι απέναντί σου είναι λάθος. Εντόπισε αυτό το λάθος και διόρθωσέ το. Κάνε μια παρατήρηση, αμύνσου, ή τουλάχιστον κράτα την αξιοπρέπειά σου προστατεύοντας τον εαυτό σου, και φύγε. Μην μένεις σε έναν τόπο ξεχνώντας αυτά που σε βάλλουν, από φόβο μήπως σε παρασύρει το άγχος. Μην φοβάσαι το άγχος. Μην φοβάσαι να φοβάσαι. Γενικά, μη φοβάσαι τίποτα. Και σίγουρα μην ακούς όσους σου λένε να στρέψεις αλλού τη προσοχή σου, ειδικά μακριά από κάτι που σε βλάπτει. Θα το συνηθίσεις και θα συνεχίσει να σε βλάπτει για πάντα και ασυνείδητα. Όταν συνηθίζεις να νιώθεις άβολα, η «αβολότητα» γίνεται η φυσική σου κατάσταση και γεμίζει την κάθε μέρα σου χωρίς ποτέ να το καταλάβεις. Μην αφήνεις τίποτα όρθιο, όταν σε κάνει να νιώθεις άβολα. Διάλυσέ το συθέμελα.
Οι πολλές, πολλές φωτογραφίες
Οι selfies έχουν κατηγορηθεί, επίσημα ή ανεπίσημα, για πλήθος ψυχικών προβλημάτων -και όχι άδικα- όμως ίσως δεν είναι αυτές το πραγματικό ή το μόνο πρόβλημα. Όταν βγάζεις άπειρες φωτογραφίες (τοπία, φαγητά, ζώα, λουλούδια και κάθε τι άλλο θεωρήσεις όμορφο ή ενδιαφέρον), σε σημείο που δεν αντέχεις να μην τη βγάλεις και, ίσως, να τη στείλεις κάπου, ζεις μέσα από τις φωτογραφέις και όχι μέσα από την εμπειρία σου. Βλέπεις τα αντικείμενα μέσα από την κάμερα, όχι κατευθείαν από το μάτια σου. Μετά αφιερώνεις πάρα πολύ χρόνο στο να ταξινομήσεις τις φωτογραφίες, να διαγράψεις τις «κουνημένες», να τις βάλεις σε φακέλους στον υπολογιστή, να τις επεξεργαστείς και να τις ανεβάσεις στα social media. Μετά τις ξαναβλέπεις αναρτημένες για να δεις τι απήχηση είχαν (και τις συγκρίνεις με αυτές της προηγούμενης εξόδου).
Γυρνάς ξανά και ξανά κάθε τόσο να δεις αυτές τις φωτογραφίες για να «θυμηθείς τα παλιά». Τότε είναι που εγκαθιδρύεις τις λάθος πληροφορίες στον εγκέφαλό σου. Έχεις δει τα φωτογραφημένα αντικείμενα τόσες πολλές φορές μέσα από τις φωτογραφίες, ενώ τόσο ελάχιστες όταν ήσουν πραγματικά εκεί.
Δημιουργείς τις αναμνήσεις που τροφοδοτείς (σκέφτεσαι) περισσότερο, ακόμα και αν είναι ψεύτικες. Επομένως οι αναμνήσεις που έχεις τροφοδοτήσει για την εκάστοτε εμπειρία είναι αυτές οι στιγμιαίες που απεικονίζονται στη φωτογραφία, δεν είναι η πραγματική εμπειρία. Την πραγματική εμπειρία την έχεις ξεχάσει, γιατί, όταν τη ζούσες, αντί να στρέψεις τη προσοχή σου σε αυτή, την έστρεψες στη φωτογράφιση.
Στην απέλπιδα προσπάθειά σου να κρατήσεις τις στιγμές ζωντανές στο χρόνο, μιας και διαισθάνεσαι πόσο χάνεις τον χρόνο σου βγάζοντάς τες, τις χάνεις για πάντα.
Επιμύθιο
Με λίγα λόγια «έχω συνείδηση» σημαίνει «δρω επί του παρόντος». Κάθε φορά που θες να πεις κάτι και δε το λες, που θες να κάνεις κάτι και δεν το κάνεις, κάθε φορά που αναβάλλεις μια διεργασία, αλλά και κάθε δευτερόλεπτο που ξοδεύεις σκεπτόμενος ή σκεπτόμενη οτιδήποτε συνέβη στο παρελθόν, ενισχύεις την ασυνειδησία σου. Αυτό γιατί, αντί να σκέφτεσαι το παρόν και μόνο το παρόν, σκέφτεσαι είτε το παρελθόν, είτε το μέλλον, είτε μια παροντική αλλά παράλληλη πραγματικότητα κατά την οποία «μίλησες, έδρασες, έκανες».
Το πιο εύκολο πράγμα στις μέρες μας είναι να χάσουμε τη συνείδησή μας. Το πρόβλημα έρχεται όταν εμείς οι ίδιοι το επιδιώκουμε ή εθελοτυφλούμε, για να αποφύγουμε στιγμιαίες αλλά παροδικές δυσάρεστες καταστάσεις. Χωρίς συνείδηση δεν μπορεί να υπάρξει ευτυχία, γιατί η ευτυχία δεν έρχεται από μόνη της, αλλά δημιουργείται βήμα βήμα, στιγμή προς στιγμή. Αν εστιάσουμε σε αυτό, δρούμε, αντιδρούμε, εξελισσόμαστε, επαναπροσδιορίζουμε τον εαυτό και τη ζωή μας ολόκληρη, τότε μόνο μπορούμε να έχουμε δικαίωμα να αναζητούμε την ευτυχία. Τότε μόνο η ευτυχία θα είναι εφικτή.
Philomαtheia 26 Σεπτεμβρίου 2022
