Ο όρος Αρχαία Ελληνικά Ημερολόγια χρησιμοποιείται για να περιγράψει, ως σύνολο, τα διάφορα ημερολόγια που χρησιμοποιούνταν κατά τόπους από τους αρχαίους Έλληνες. Όπως είναι γνωστό, στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε μια ενιαία διακυβέρνηση, αλλά η χώρα χωριζόταν σε πολλά κράτη (πόλεις ή βασίλεια) και ως εκ τούτου, κάθε κράτος διέθετε το δικό του ημερολόγιο προσαρμοσμένο στις δικές του ιδιαίτερες παραδόσεις.

Η ανασύνδεση των πληροφοριών από διάφορες ιστορικές πηγές παρέχει μια καλή κατανόηση του Αττικού ημερολογίου, του ημερολογίου που χρησιμοποιούταν στην αρχαία Αθήνα. Συγκρίνοντας το Αττικό ημερολόγιο με τις πληροφορίες που υπάρχουν για τα ημερολόγια των άλλων Ελλήνων, προκύπτει ότι, από τεχνικής απόψεως, τα ελληνικά ημερολόγια λειτουργούσαν με τους ίδιους βασικούς κανόνες. Έτσι, το Αττικό ημερολόγιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βάση για την κατανόηση και των υπόλοιπων αρχαίων ελληνικών ημερολογίων.

Ένα κράτος, πολλά ημερολόγια

Το παράδειγμα της Αθήνας μας δείχνει ότι δεν υπήρχε ένα καθολικής χρήσης ημερολόγιο, αλλά διαφορετικά ημερολόγια χρησιμοποιούνταν παράλληλα για να εξυπηρετήσουν διαφορετικούς σκοπούς. Στην Αθήνα για παράδειγμα χρησιμοποιούνταν:

• ένα θρησκευτικό/εορταστικό ημερολόγιο, για τον καθορισμό των θρησκευτικών εορτών
• ένα κρατικό/πολιτικό ημερολόγιο, που καθόριζε ζητήματα της πολιτικής ζωής, όπως π.χ. η διάρκεια της θητείας των αξιωματούχων της πόλης
• ένα εποχικό/μετεωρολογικό ημερολόγιο, που εφαρμοζόταν στα παραπήγματα για να πληροφορήσει το πληθυσμό της πόλης, ο οποίος αξιοποιούσε τις πληροφορίες για ενέργειες που σχετίζονταν με μια συγκεκριμένη εποχή, όπως π.χ. η ναυσιπλοΐα, γεωργικές εργασίες κτλ.

Όπως μαρτυρούν οι ιστορικές πηγές, τα ημερολόγια αυτά, λειτουργούσαν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο - το «θρησκευτικό έτος» δεν είχε ίδια διάρκεια με το «πολιτικό έτος» και οι μήνες του κρατικού ημερολογίου ήταν εντελώς ανεξάρτητοι από τους μήνες του θρησκευτικού ημερολογίου. Τελικά, στο τέλος του 5ου αιώνα π.Χ. το κρατικό ημερολόγιο των Αθηναίων συγχρονίστηκε με το θρησκευτικό. Οι ελάχιστες έως και ανύπαρκτες πληροφορίες, που κατέχουμε για τα κρατικά ημερολόγια άλλων κρατών, μας αναγκάζουν να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στα θρησκευτικά ημερολόγια των αρχαίων Ελλήνων.

Σύγκριση με το σύγχρονο ημερολόγιο

Στις μέρες μας, το Γρηγοριανό ημερολόγιο έχει επικρατήσει σε παγκόσμιο επίπεδο. Πρόκειται για ένα ηλιακό ημερολόγιο, που ορίζει ότι ένα έτος διαρκεί όσο μια πλήρης περιστροφή της Γης γύρω από τον ήλιο. Κάθε έτος του Γρηγοριανού ημερολογίου χωρίζεται σε 12 μήνες και διαρκεί συνολικά 365 ημέρες ή 366 ημέρες όταν το έτος είναι δίσεκτο. Ο υπολογισμός των δίσεκτων ετών είναι αυστηρά καθορισμένος, με την επιπλέον ημέρα σε κάθε δίσεκτο έτος να προστίθεται ως τελευταία τον 2ο μήνα του έτους - τον Φεβρουάριο.

Τα θρησκευτικά ημερολόγια των αρχαίων Ελλήνων από την άλλη, δεν ήταν ηλιακά, αλλά ηλιοσεληνιακά· καθώς βασίζονταν στους κύκλους των φάσεων της σελήνης για να καθορίσουν τους μήνες και στο χειμερινό ηλιοστάσιο ^{[Σημ. 1]} για να καθορίσουν την έναρξη του νέου έτους. Ένα σεληνιακό έτος αντιστοιχεί σε 12 σεληνιακούς μήνες των 29 ή 30 ημερών ο καθένας και διαρκεί περίπου 354 ημέρες, ενώ το χειμερινό ηλιοστάσιο απέχει από το επόμενο περίπου 365 ημέρες (όσο δηλαδή ένα ηλιακό έτος). Για να είναι ο πρώτος μήνας του έτους πάντα ο ίδιος και οι μήνες να διατηρούν μια σχετική θέση μέσα στις εποχές έπρεπε να καθοριστεί μια περίοδος μέσα στην οποία θα γινόταν «επανασυγχρονισμός» του σεληνιακού έτους με το ηλιακό έτος. Αυτό επιτεύχθηκε (μερικώς) με την προσθήκη ενός «εμβόλιμου» μήνα κάθε δύο με τρία χρόνια, που οδηγούσε την δημιουργία ενός έτους διάρκειας 384 ημερών.

Σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα αξιοσημείωτα είναι και τα εξής:

• Η ημέρα για τους αρχαίους Έλληνες δεν ξεκινούσε τα μεσάνυχτα, αλλά με τη δύση του ηλίου.
• Για τα αρχαία ελληνικά θρησκευτικά ημερολόγια ο μήνας ξεκινούσε με τη νέα σελήνη.
• Ο χωρισμός ενός έτους του Γρηγοριανού ημερολογίου σε 12 μήνες είναι μια παράδοση που πηγάζει από τα αρχαία σεληνιακά ημερολόγια. Όμως, σε αντίθεση με ότι ισχύει σήμερα, οι μήνες των αρχαίων ημερολογίων δεν είχαν σταθερό πλήθος ημερών (όπως π.χ. ο Σεπτέμβριος έχει σταθερά 30 ημέρες), αλλά η διάρκεια του κάθε μήνα κηρυσσόταν λίγο πριν το τέλος του, σε μια προσπάθεια να συμπέσει η έναρξη του επόμενου μήνα με τη νέα σελήνη.
• Η δυνατότητα που δινόταν στους αξιωματούχους του εκάστοτε κράτους να χειραγωγούν το ημερολόγιο, οδήγησε σε αδιανόητα, για τα σημερινά δεδομένα, συμβάντα. Αναφέρονται περιπτώσεις όπου κάποιος μήνας επιμηκυνόταν, με επανάληψη κάποιων από τις τελευταίες ημέρες του, με σκοπό την εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων. Αυτό φυσικά προκαλούσε τον αποσυγχρονισμό του ημερολογίου με τις φάσεις της σελήνης.
• Οι αρχαίοι Έλληνες δεν απαριθμούσαν τα έτη όπως γίνεται στο σύγχρονο ημερολόγιο. Για τα θρησκευτικά ζητήματα δεν υπήρχε λόγος να κρατήσουν ακριβείς καταγραφές. Για τα κρατικά ζητήματα οι ετήσιες καταγραφές γίνονταν με τη χρήση του ονόματος του «επωvύμου» αξιωματούχου του κράτους. Ο Τίμαιος ο Ταυρομενίτης, στα τέλη περίπου του 4ου αιώνα π.Χ., καθιέρωσε το πανελλήνιο σύστημα χρονολόγησης με βάση τις Ολυμπιάδες, που χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στην ιστοριογραφία, αλλά δεν φαίνεται να άλλαξε κάτι σε τοπικό επίπεδο.

Οι μήνες του θρησκευτικού ημερολογίου

Οι ημέρες του μήνα

Όπως αναφέρθηκε και πρωτύτερα, κάθε μήνας ξεκινούσε με την εμφάνιση της νέας σελήνης και αυτή η πρώτη ημέρα του μήνα λεγόταν «νουμηνία» (δηλ. νέος μήνας) σε όλα τα ελληνικά ημερολόγια. Σε κάποια (λιγοστά) ημερολόγια, οι ημέρες 2 έως 30 ονομάζονταν με τη σειρά «δεύτερη», «τρίτη» κτλ. Τα περισσότερα όμως ημερολόγια χώριζαν το μήνα σε τρία δεκαήμερα και οι ημέρες ονομάζονταν με βάση το δεκαήμερο στο οποίο ανήκαν.

Στο πιο καλά τεκμηριωμένο Αττικό ημερολόγιο, οι ημέρες του πρώτου δεκαημέρου (μετά τη νουμηνία) αριθμούνταν από το 2 έως το 10 και ακολουθούνταν από το χαρακτηρισμό «ισταμένου». Οι επόμενες ημέρες αριθμούνταν από το 1 έως το 9 και ακολουθούνταν από το χαρακτηρισμό «επί δεκάδι». Η δέκατη μέρα του δεύτερου δεκαημέρου (εικοστή του μηνός) την ονόμαζαν «εικάς». Οι ημέρες του τελευταίου δεκαημέρου, είτε αριθμούνταν κανονικά από το 1 έως το 9 και ακολουθούνταν από το χαρακτηρισμό «επί εικάδη», είτε αριθμούνταν αντίστροφα από το 10 έως το 2 και ακολουθούνταν από το χαρακτηρισμό «απιόντος». Η τελευταία ημέρα του μήνα λεγόταν «ένη και νέα», δηλαδή παλιά και νέα, επειδή ήταν το όριο του παλαιού με τον νέο μήνα. Προσέξτε ότι δεν ήταν απαραίτητα η 30η του μήνα, θα μπορούσε κάλλιστα να είναι η 29η, παραλείποντας την «9η επί εικάδη» / «2η απιόντος».

Με παρόμοιο τρόπο γινόταν η ονοματοδοσία και στα υπόλοιπα ημερολόγια που χώριζαν τον μήνα σε τρία δεκαήμερα. ^{[Σημ. 2]}

Ονομασίες των μηνών

Κάθε ελληνικό κράτος χρησιμοποιούσε τα δικά του ονόματα για τους μήνες. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα ονόματα των μηνών σχετίζονταν με κάποια από τις εορτές που τελούνταν κατά τη διάρκεια του μήνα αυτού. Όταν ήταν η χρονιά που έπρεπε να γίνει χρήση ενός εμβόλιμου μήνα, ένας από τους κανονικούς μήνες του έτους επαναλαμβανόταν και έπαιρνε τον χαρακτηρισμό «εμβόλιμος» - π.χ. μέσα στο έτος υπήρχε ο μήνας «Ποσειδωνιών» και ο πρόσθετος μήνας ονομαζόταν «Ποσειδωνιών Εμβόλιμος» - ή σε άλλες περιπτώσεις «o δεύτερος» - π.χ. μέσα στο έτος υπήρχε ο μήνας «Ποιτρόπιος» και ο πρόσθετος μήνας ονομαζόταν «Ποιτρόπιος o δεύτερος».

Αιτωλικό ημερολόγιο

Προκύκλιος, Ἀθαναίος, Βουκάτιος, Διός, Ἑυθυαίος, Ὁμολώιος, Ἑρμαίος, Διονύσιος, Ἀγύειος, Ἱπποδρόμιος, Λαφραίος, Πάναμος

Αργολικό ημερολόγιο

Ερμαίος, Αρνείος, ( ; ), ( ; ), ( ; ), Πάναμος, Αγυιέος, Κάρνειος, Ἀγύειος, ( ; ), -, ( ; )

Αττικό ημερολόγιο ^{[Σημ. 1]}

Ἑκατομβαιών, Μεταγειτνιών, Βοηδρομιών, Πυανεψιών, Μαιμακτηριών, Ποσειδεών, Γαμηλιών, Ανθεστηριών, Ελαφηβολιών, Μουνιχιών, Θαργηλιών, Σκιροφοριών

Βοιωτικό ημερολόγιο

Βουκάτιος, Ἑρμαίος, Προστατήριος, Ἀγριώνιος, Θειλούθιος, ( ; ), Ὁμολώιος, Ἱπποδρόμιος, Πάναμος, Παμβοιώτιος, Δαμάτριος, Ἀλαλκομένιος

Δελφικό ημερολόγιο

Βουκάτιος, Ἡραίος, Απελλαίος, ( ; ), Δαδαφόριος, Ποιτρόπιος, Βύσιος, Ἀρτεμίσιος, Ἡράκλειος, Βοαθόος, Ιλαίος, Θεοξένιος

Ημερολόγιο Επιδαύρου

Αζόσιος, Κάρνειος, Πραράτιος, Ερμαίος, Γάμος, Τέλεος, Ποσίδαιος, Αρταμίσιος, Αγριάνιος, Πάναμος, Κύκλιος, Απελλαίος

Ημερολόγιο Ηλείας

( ; ), Ἀπολλώνιος, Παρθένιος, Ἀλφιοίος, Ἀλφιοίος, Θυΐος, ( ; ), Διόσθυος, ( ; ), Ελάφιος, ( ; ), ( ; )

Ημερολόγιο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων^{[Σημ. 3]}

Φοινικαίος, Κράνειος, Λανοτρόπιος, Μαχανεύς, Δωδεκατεύς, Εὔκλειος, Ἀρτεμίσιος, Ψυδρεύς, Γαμείλιος, Ἀγριάνιος, Πάναμος, Ἀπελλαῖος

Θεσσαλικό ημερολόγιο

Ἰτῶνιος, Πάνημος, Θεμίστιος, Ἀγαγύλιος, Ἀπολλῶνιος, Ἑρμαῖος, Λεσχανόριος, Ἂφριος, Θυίος, Ὁμολῶιος, Ἱπποδρόμιος, Φυλλικός

Κρητικό ημερολόγιο

Θεσμοφορίων, Ἑρμαῖος, Ιμάνιος, Μετάρχιος, Αγύειος, Διόσκουρος, Θεοδόσιος, Πόντιος, Ραβίνθιος, Υπερβερεταίος, Νεκύσιος, Βασίλειος

Λακωνικό ημερολόγιο

Ἡράσιος, Απελλαίος, Διόσθυος, ( ; ), Ελευσίνιος, Γεράστιος, Αρτεμίσιος, Δελχίνιος, Φλιαστός, Ἑκατομβεύς, Κάρνειος, Πάναμος

Λοκριδικό ημερολόγιο

Οι μήνες στο ημερολόγιο της Λοκρίδας δεν είχαν κάποιο όνομα, αλλά απλά αριθμούνταν ως πρώτος, δεύτερος κτλ.

Μακεδονικό ημερολόγιο

Αὐδυναῖος, Περίτιος, Δύστρος, Ξανθικός, Ἀρτεμίσιος, Δαίσιος, Πάνημος, Λώος, Γορπιαῖος, Ὑπερβερεταῖος, Δίος, Ἀπελλαῖος

Ροδιακό ημερολόγιο

Ἀγριάνιος, Βαδρόμιος, Θευδάσιος, Δάλιος, Ἀρταμίτιος, Πάναμος, Πεδαγειτνύος, Ὑακίνθιος, Κάρνειος, Θεσμοφόριος, Σμίνθιος, Διόσθυος

Σικελικό ημερολόγιο

Θεσμοφόριος, Δάλιος, ( ; ), Αγριάνιος, ( ; ), Θευδάσιος, Αρτεμίτιος, ( ; ), Βαδρόμιος, Ὑακίνθιος, Κάρνειος, Πάναμος

Η εξέλιξη των ημερολογίων

Και ενώ αρχικά η διάρκεια των μηνών και η εισαγωγή του εμβόλιμου μήνα ήταν αυθαίρετες και βασίζονταν καθαρά σε εμπειρικές παρατηρήσεις, με την πάροδο του χρόνου φαίνεται πως σε κάποια ημερολόγια - σίγουρα όχι σε όλα και σίγουρα όχι ταυτόχρονα - άρχισαν να εφαρμόζονται πιο επιστημονικές προσεγγίσεις.

• Αρχικά αξιοποιήθηκε η «οκταετηρίς», ένας κύκλος 8 ηλιακών ετών μετά τον οποίο οι σεληνιακοί μήνες επανέρχονται στις ίδιες περίπου ημερομηνίες του ηλιακού έτους. Η εισήγηση της αποδίδεται στον Κλεόστρατο.
• Στη συνέχεια αξιοποιήθηκε ο Κύκλος του Μέτωνος, ένας κύκλος 19 ηλιακών ετών που ισούνται σχεδόν με 235 σεληνιακούς μήνες. Ο κύκλος αυτός επιβάλει τη χρήση συνολικά 7 εμβόλιμων μηνών στα 19 χρόνια, οι οποίοι εισάγονταν στα έτη 3, 6, 8, 11, 14, 17 και 19 του κύκλου. Ο εισηγητής του ήταν ο Μέτων ο Αθηναίος περίπου το 432 π.Χ.^{[Σημ. 4]}
• Τέλος αξιοποιήθηκε ο Κύκλος του Καλλίππου, μια βελτίωση του Κύκλου του Μέτωνος, που τον επεκτείνει σε 76 ηλιακά έτη και 940 σεληνιακούς μήνες. Ο εισηγητής του ήταν ο Κάλλιππος περίπου το 330 π.Χ.^{[Σημ. 4]}

Τα Ελληνικά ημερολόγια στη Ρωμαϊκή εποχή

Τα ελληνικά ημερολόγια συνέχισαν να χρησιμοποιούνται τοπικά και μετά τη σταδιακή κατάκτηση των ελληνικών κρατών από τους Ρωμαίους. Υπάρχουν στοιχεία πως χρησιμοποιούνταν για αρκετούς αιώνες μετά την καθιέρωση του Ιουλιανού ημερολογίου, ως τον 4ο με 5ο αιώνα μ.Χ. και έπαψαν να χρησιμοποιούνται μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού.

Σημειώσεις

Δείτε επίσης

• Γρηγοριανό ημερολόγιο
• Ιουλιανό ημερολόγιο

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία

• Alan Edouard Samuel, Greek and Roman Chronology: Calendars and Years in Classical Antiquity, Volume 1, Part 7, C.H.Beck, 1972. [1]
• Edward Greswell, Origines Kalendariæ Hellenicæ: Or, The History of the Primitive Calendar Among the Greeks, Before and After the Legislation of Solon, Volume V, Oxford University Press, 1862. [2]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αρχαίο Αττικό Ημερολόγιο
• Ημερολόγιο Σπάρτης & Δελφών
• Μακεδονικοί μήνες Αρχειοθετήθηκε 2012-11-14 στο Wayback Machine.
• Το αρχαίο Ελληνικό ημερολόγιο σε εφαρμογή

από το pronews.gr

Δες ακόμη:  Η ετυμολογία των ονομάτων των 12 μηνών

Δεν μπορούμε να δίνουμε την ίδια συμβουλή σε όλους, και, αξιοποιώντας τη, όλων τα αποτελέσματα να είναι θετικά και ευάρεστα. Αν κάποιος είναι φοβισμένος και εγκρατής, μια λογική συμβουλή είναι «προσπάθησε να αποκτήσεις περισσότερο θάρρος, μίλα πιο πολύ, πιο δυνατά». Αν όμως κάποιος είναι θρασύς, εγωπαθής και με άκρατη αυτολαγνεία, πως μια τέτοια συμβουλή θα μπορούσε να οφελήσει τον ίδιο, αλλά και το περιβάλλον του; Το αντίθετο μάλιστα: μια λογική συμβουλή θα ήταν «προσπάθησε να περιορίσεις την ισχυρογνωμοσύνη σου, άφησε τον συνομιλητή σου να εκφράσει την σκέψη του, μην είσαι προκατειλημένος ότι έχεις δίκιο πριν καν ακούσεις τι έχει να σου πει».

Έτσι λοιπόν, με τον ίδιο τρόπο, πως έχουμε καθολικοποιήσει τόσο εύκολα και με τόσο καθαρή συνείδηση μια προτροπή που άλλους τους βοηθάει, αλλά άλλους τους χειροτερεύει και τους οδηγεί στην ακρότητα; 

Ένας άνθρωπος σιγανός, που δεν έχει την απαραίτητη αυτοπεποίθηση, που είναι ήσυχος στα λόγια και στις πράξεις, που γίνεται εύκολα θύμα εκμετάλλευσης των άλλων, που υπομένει άσχημες συμπεριφορές, που δεν αντιδρά, που πιστεύει ότι του αξίζουν όλα όσα του συμβαίνουν, τότε ναι: αυτός πρέπει να αγαπήσει περισσότερο τον εαυτό του, να βγει έξω από το σώμα του και να δει τον εαυτό του σαν κάποιον τρίτο, κάποιον που θα έσπευε να προστατεύσει αν έβλεπε ότι τον αντιμετωπίζουν άσχημα.

Όμως ένας άνθρωπος εγωπαθής, κομπορρήμων, αλαζόνας, που ζει για να εκμεταλλεύεται άλλους (αυτούς που δεν αγαπάνε τον εαυτό τους αρκετά ώστε να τον αντιμετωπίσουν), που ανεβάζει την αξία του με το να τους μειώνει, που αγαπά τόσο πολύ τον εαυτό του που καταλήγει επικίνδυνος για το κοινωνικό σύστημα, πώς συμβουλεύουμε αυτόν να αγαπήσει τον εαυτό του, να τον αγαπήσει δηλαδή περισσότερο; Να εντείνουμε τα συμπτώματα του ναρκισσισμού του και να τον κάνουμε ακόμα πιο δυνατό, ακόμα πιο επιρρεπή στην εκμετάλλευση; Και κατά συνέπεια, να οδηγήσουμε τον απαθή, φοβισμένο άεργο σε ακόμα μεγαλύτερη απάθεια, φόβο και αεργία;

Η υποτιθέμενη «αγάπη για τον εαυτό» που τόσο έκδηλα και αγόγγυστα μας σερβίρουν δεν είναι παρά ένα τέχνασμα που ως στόχο έχει την οριζόντια και κάθετη επιμήκυνση των ακρότατων (τουλάχιστον εάν κρίνουμε εκ του αποτελέσματος). Ο φοβισμένος φοβάται περισσότερο, και ο εγωλάγνος αυτοαγαπιέται περισσότερο - εις βάρος όλων.

Με αυτό τον τρόπο ο εγωλάγνος δ ι κ α ι ο λ ο γ ε ί τ α ι για τις πράξεις του - δεν δικαιολογείται μόνο στον εαυτό του αλλά δικαιολογείται κοινωνικά: πώς κάποιος θα μπορούσε να του πει ότι κάνει λάθος, τη στιγμή που απλώς τηρεί κατά γράμμα τις κοινωνικές επιταγές, υπό το πρόσχημα μάλιστα ενός θετικού κινήματος «αγάπης και αυτοβελτίωσης»;

Ο εγωλάγνος δεν είναι απαραίτητα το αυστηρό, στρυφνό, απότομο άτομο με άγρια όψη και ομιλία. Είναι ο άνθρωπος της διπλάνης πόρτας. Είναι ο χαμογελαστός πωλητής, η καλοσυνάτη ανθοπώλης, το ευγενές αφεντικό, ο γλυκύτατος σύζυγος. Δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνουμε σε ποιούς αρμόζει αυτή η συμβουλή και σε ποιούς όχι. Και εν τέλει, δεν έχουμε το δικαίωμα να απαιτούμε από κάποιους να μην την εφαρμόζουν τη στιγμή που εμείς οι ίδιοι την διασπείρουμε χωρίς δεύτερη σκεψη, υπό τη μορφή του αδιάσειστου κοινωνικού στεγανού.

Αδιαμφισβήτητα υπάρχουν καθολικές αρχές, ιδέες, αξίες και ιδανικά που πρέπει να αγωνιζόμαστε για την εγκαθίδρυσή τους, που πρέπει να εφαρμόζοται σε όλους, που μας αφορούν όλους παρά τις επιμέρους διαφορές και που προστατεύονται πάση θυσία, τα λεγόμενα «ανθρώπινα δικαιώματα». Παρόμοια περίπτωση είναι το νομικό σύστημα κάθε χώρας, το Σύνταγμα, τα γραπτά ή προφορικά «πρέπει» κάθε κοινωνίας.

Είναι άλλο πράγμα η τοποθέτηση του εαυτού σε σχέση με το όλον υπό αντικειμενικά κατά το δυνατόν κριτήρια, και άλλο πράγμα η καθολικοποίηση προπαγανδιστικών προτροπών που φέρουν, αποδεδειγμένα, όλα τα σαθρά αποτελέσματα που αντιμετωπίζουμε όλοι καθημερινά.

Κάποια στιγμή ο εγούλης πρέπει να σταματήσει να αγαπάει τον εαυτό του και μια καλή αρχή είναι να σταματήσουμε να του λέμε να τον αγαπάει.

Σε κάθε περίπτωση, το σημαντικό είναι να πάψουμε να αντιμετωπίζουμε με τον ίδιο τρόπο διαφορετικές καταστάσεις.

Με τις ίδιες σκέψεις διαφορετικούς ανθρώπους.

Υπό τις ίδιες προϋποθέσεις διαφορετικά συμβάντα.

Με τις ίδιες προσκείμενες διαφορετικά συμπεράσματα.

❃❃❃

❃❃❃

Philomαtheia 16 Ιουλίου 2022

❃❃❃

«Ο λόγος για τον οποίον πολλοί δεν αρέσουν στους άλλους, είναι ότι αρέσουν πολύ στον εαυτό τους» (Άλκοπ).

Την αταξία της εποχής μας πολλοί την αποδίδουν στη σύγκρουση των οικονομικών συμφερόντων που δεν γνωρίζουν σύνορα και ιδεολογίες. Άλλοι πρεσβεύουν πως η μη – κανονικότητα οφείλεται στην απουσία ενός ενιαίου κέντρου εξουσίας σε οικουμενικό επίπεδο που να ελέγχει αλλά και να κατευθύνει τις δημιουργικές δυνάμεις σε μια προσχεδιασμένη προοπτική. Η παγκοσμιοποίηση αποδιοργάνωσε τις παραδοσιακές εξουσίες κι απελευθέρωσε τις χαοτικές διαδικασίες στο όνομα μιας παγκόσμιας ελευθερίας.

Δεν λείπουν, όμως, κι εκείνοι που επισημαίνουν μια τάση επιστροφής στην παιδική ηλικία της ανθρωπότητας κατά την οποία το άτομο αδυνατεί να έχει ακριβή γνώση της αντικειμενικής εικόνας του εξωτερικού κόσμου και να σκεφθεί ορθολογικά. Αποτέλεσμα αυτού του συμπτώματος η επώαση πρωτόγονων αισθημάτων που εμποδίζουν την επικοινωνία των ανθρώπων και τη σύμπλευσή τους. Ένας ιδιόμορφος ναρκισσισμός εκκολάπτεται που βυθίζει άτομα, κοινωνίες και έθνη σε μια εγωλατρία επικίνδυνη.

Η έννοια

Ως ναρκισσισμός ορίζεται η υπερβολική αυταρέσκεια, ο αυτοθαυμασμός, η άκρατη εγωλατρία. Για την ψυχιατρική ο ναρκισσισμός συνιστά ένα παθολογικό σύνδρομο, που χαρακτηρίζεται από υπερβολικό και αδικαιολόγητο αυτοθαυμασμό και που δεν επηρεάζεται από καμία καλώς εννοούμενη κριτική. Ως έννοια έλκει την καταγωγή του από το Νάρκισσο, πρόσωπο της ελληνικής μυθολογίας, που ερωτεύτηκε το ίδιο του το είδωλο που έβλεπε να καθρεπτίζεται στο νερό μιας πηγής και τρελός από το μάταιο πάθος του αυτοκτόνησε κι από το αίμα του γεννήθηκε το ομώνυμο λουλούδι.

Σύμφωνα με τον Έριχ Φρομ: «…Ο ναρκισσισμός αποτελεί την ουσία όλης της βαριάς ψυχικής παθολογίας. Για το πρόσωπο που έχει εμπλακεί στο ναρκισσισμό, υπάρχει μόνο μια πραγματικότητα, η πραγματικότητα των δικών του σκέψεων, των δικών του αισθημάτων και αναγκών. Δε νιώθει ή δεν αντιλαμβάνεται τον εξωτερικό κόσμο αντικειμενικά… Ο ναρκισσισμός αποτελεί τον αντίθετο πόλο της αντικειμενικότητας, της λογικής και της αγάπης…» (Υγιής κοινωνία).

Η αυτοτύφλωση

Ο ναρκισσισμός, λοιπόν, ως μια ψυχοπαθολογική κατάσταση εμποδίζει το άτομο να αντιληφθεί την ύπαρξη του εξωτερικού κόσμου, ως μιας αντικειμενικής πραγματικότητας. Για το θύμα του ναρκισσισμού υπάρχει μόνο ένας κόσμος, μια πραγματικότητα. Ό,τι υπάρχει και ό,τι συμβαίνει προσλαμβάνεται και ερμηνεύεται με βάση τις δικές του σκέψεις, τα δικά του αισθήματα και ανάγκες. Δεν αντιλαμβάνεται, δηλαδή, πως υπάρχει και μια άλλη πραγματικότητα (αντικειμενική) που υπακούει και λειτουργεί σύμφωνα με τους δικούς της όρους, συνθήκες κι ανάγκες. Έτσι ο άνθρωπος – νάρκισσος καθίσταται θύμα της υποκειμενικότητάς του και βρίσκεται σε διάσταση με την αντικειμενικότητα, τη λογική και την αγάπη.

Αρχικά ο άνθρωπος – νάρκισσος κατεχόμενος από μια «τύφλωση» παγιδεύεται στα όρια του δικού του «βασιλείου» που τα προσδιορίζουν οι σκέψεις, τα αισθήματα και οι ανάγκες του. Αδυνατεί να συλλάβει την ύπαρξη μιας άλλης πραγματικότητας αντικειμενικής, έξω και πάνω από την υποκειμενικότητά του. Ο μόνος κόσμος, η μόνη πραγματικότητα για το νάρκισσο είναι αυτή που χαράσσεται από την υποκειμενικότητά του. Η λατρεία του Εγώ καταστρέφει τους μηχανισμούς πρόσληψης, κατανόησης και ερμηνείας των ερεθισμάτων που εκπέμπονται από τον εξωτερικό κόσμο.

Αποτέλεσμα όλων αυτών η διάσταση του ατόμου – νάρκισσου με την αντικειμενικότητα. Αυτή, ωστόσο, η αδυναμία αναγνώρισης κι αποδοχής της αντικειμενικότητας ανιχνεύεται και στις σχέσεις ανάμεσα στους λαούς και τα έθνη. Η ναρκισσιστική παραμόρφωση της αντικειμενικότητας μάς οδηγεί να θεωρούμε το έθνος μας ως κάτι ξεχωριστό, μοναδικό κι ιδιαίτερο. Με άλλο μέτρο κρίνουμε τις δικές μας ενέργειες και με άλλο του ξένου Έθνους. Από αυτό πηγάζει και ο εθνικισμός.

«Πάντων αμαρτημάτων διά την σφόδραν εαυτού φιλίαν αίτιον εκάστω γίγνεται» (Πλάτων, Νόμοι 731-Ε).

Ο Νάρκισσος εκτός Λογικής

Ο ναρκισσισμός, όμως, δεν εμποδίζει μόνο τη θέαση της αντικειμενικότητας αλλά αλλοιώνει και την ουσία – περιεχόμενο της λογικής. Ο νάρκισσος δεν σκέπτεται ορθολογικά. Είναι φανατικός οπαδός του ειδώλου – εαυτού του. Δεν γνωρίζει και δεν μπορεί – ή δεν θέλει – να διακρίνει τις διάφορες αποχρώσεις της λογικής και της αλήθειας. Γι’ αυτόν υπάρχει μόνο μια αλήθεια, εξιδανικευμένη και αδιαπραγμάτευτη ως προς την αξία και την ανωτερότητά της.

Έτσι αυτοεγκλωβίζεται στο δογματισμό της αυταρέσκειας και γκρεμίζει τις γέφυρες με την αμφιβολία και τον κριτικό έλεγχο. Υπαρκτό, αληθινό και λογικό θεωρεί ό,τι κινείται στη δική του πραγματικότητα. Το στοιχείο αυτό, όμως, ως βίωμα και ως βιοθεωρία κινείται στα όρια του ά-λογου, αφού αναιρεί την πολλαπλότητα του κόσμου. Ο νάρκισσος, δηλαδή, βρίσκεται σε αντίθεση με την λογική, όχι μόνο επειδή κυριαρχείται από την «αγάπη προς ευατόν» αλλά κι επειδή δεν μπορεί να λειτουργήσει ως λογικό όν, έξω από τα όρια και τις επιταγές – ερμηνευτικούς κώδικες της δικής του πραγματικότητας.

Ο Νάρκισσος δεν αγαπά τους άλλους

Αξιοσημείωτη είναι και η διάσταση του ναρκισσισμού προς την αγάπη. Ο άνθρωπος – νάρκισσος προσφέρει αγάπη μόνο στο Εγώ του, γιατί νομίζει πως μόνο αυτό υπάρχει. Αδυνατώντας να αναγνωρίσει μια άλλη πραγματικότητα εστιάζει την προσοχή του αποκλειστικά στη δική του ύπαρξη – πραγματικότητα. Νιώθει μόνος και αποξενωμένος από τον κόσμο, χωρίς αυτό να τον πληγώνει, γιατί νιώθει αυτάρκης με τον εαυτό του.

Ωστόσο, αυτή η μονόδρομη αγάπη – λατρεία προς τον εαυτό του δρα ανασταλτικά στη γέννηση – έκφραση – προσφορά αγάπης προς τους άλλους. Γιατί, «όποιος γνωρίζει να αγαπά μόνο τον εαυτό του, δεν αγαπά ούτε τον εαυτό του». Όποιος δεν αγαπά τον εαυτό του, δεν μπορεί να αγαπήσει ούτε και τους άλλους. Κι αυτό γιατί η αγάπη ως συναίσθημα είναι «δοτική» και λειτουργεί ως φυγόκεντρος δύναμη.

Αντίθετα η ναρκισσιστική αγάπη είναι εγωιστική και λειτουργεί ως κεντρομόλος δύναμη. Ο νάρκισσος, λοιπόν, στην ουσία δεν γνωρίζει να αγαπά, γιατί η αληθινή αγάπη είναι αυτή που αναγνωρίζει την αξία της μοναδικότητας τόσο του εαυτού μας όσο και των άλλων. Συμπερασματικά ο νάρκισσος ως υποκείμενο είναι απογυμνωμένος από αγάπη, δεν γνωρίζει τη βαθύτερη ουσία της που είναι η ένωση του ανθρώπου με τους άλλους, χωρίς να χάνεται η ατομικότητα και η ακεραιότητά του. Εξάλλου «την αγάπη τη μοιραζόμαστε με τους άλλους. Ποιο σκοπό θα είχε η γνώση, αν δεν την προσφέραμε στους σπουδαστές; Ποιο νόημα θα είχε η ομορφιά που δεν θα γινόταν εμπειρία και βίωμα όλων;» (Μπουσκάλια).

Ο ψηφιακός ναρκισσισμός

Αντίθετα με τις νίκες του ανθρώπου στα άλογα στοιχεία του, η φιλαυτία, η εγωπάθεια και η αυταρέσκεια φαίνονται άτρωτες. Μία από τις μεγάλε νίκες αυτών είναι και η αυτο – φωτογράφηση, η γνωστή ως selfie. Με μεγάλη ευκολία φωτογραφίζουμε τον εαυτό μας, γιατί κάπου αποξενωθήκαμε από το Εγώ μας και το αναζητούμε στις φωτογραφίες.

Το ανησυχητικό, ωστόσο, είναι η κοινοποίηση αυτών των φωτογραφιών και η προσδοκία των πολλών like. Οποία μελαγχολία αν αυτά είναι ελάχιστα… Τότε αρχίζει ένας μαραθώνιος αυτογνωσίας με απώτερο στόχο την κοινωνική αποδοχή και τη επιβεβαίωση. Είναι αυτό που λέγεται πως η πορεία «από το γνώθι σαυτόν… στο selfie εαυτόν» είναι η αποκρυπτογράφηση της σύγχρονης μοναξιάς μας. Φαίνεται πως χτίσαμε μία κοινωνία όπου δεσπόζει το «πρώτο ενικό πρόσωπο».

Και είναι οδυνηρό να αντλούμε την επιβεβαίωσή μας από τον αριθμό των προβολών και των like. Η εικονική, όμως, πραγματικότητα μάς βυθίζει πιο πολύ στη μοναξιά μας και γιγαντώνει τον ναρκισσισμό μας. Ένα ναρκισσισμό που θα μάς καταβροχθίσει ή θα μάς πνίξει στα ρηχά νερά του ψεύτικου ειδώλου μας. Είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της διάγνωσης του ατομικισμού – Εγώ μας και της ατροφίας της κοινωνικότητας – Εμείς μας.

«Όσο πιο πολύ συχνά μιλάτε για τον εαυτό σας, τόσο πλησιάζετε το ψέμα» (Κινέζικη παροιμία).

Επιμύθιο

Όλα τα παραπάνω λοιπόν, αναδεικνύουν το διαβρωτικό ρόλο του ναρκισσισμού τόσο στις διαπροσωπικές όσο και στις διεθνείς σχέσεις. Μπορεί για το Φρόϋντ ο ναρκισσισμός να είναι το πρώτο στάδιο της ανθρώπινης ύπαρξης – αναγκαίο για τη φυσιολογική ανάπτυξη – όταν όμως το άτομο επιστρέφει σε αυτό πάλι, τότε συνιστά βαριά ψυχική παθολογία. Αντίδοτο σε αυτήν η αναγνώριση κι αποδοχή της «άλλης» πραγματικότητας – αντικειμενικότητας, το «δραστικό μοίρασμα» της αγάπης και η «πίστη» στη λογική. Μια λογική, όμως, που να χρησιμοποιείται όχι «για να δικαιολογούμε τη συμπεριφορά μας αλλά να την κατευθύνουμε».

Ο Ναρκισσισμός είναι η «αναγκαία» συνθήκη για να επιβιώσουμε ως άτομα, αλλά όχι και «ικανή» να συμβιώσουμε με τους άλλους σε μια κοινωνία ανθρώπων.

«Ο σκοπός της ύπαρξής μας είναι να συμβιβάσουμε την λαμπρή ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας με την απεχθή σκέψη των άλλων για μας» (Grisp, Βρετανός συγγραφέας).

❃❃❃

Αναδημοσίευση: Philomαtheia 15 Ιουλίου 2022