4 λέξεις με απροσδόκητη ετυμολογία (κλαπατσίμπαλο, όρκος, ξαργού, μακεδονήσι)

Η ετυμολογία των λέξεων αποτελεί έναν από τους πιο ενδιαφέροντες τομείς όχι μόνο για τον κλάδο που τη μελετά, τη κλασική φιλολογία και εν μέρει τη γλωσσολογία, αλλά και για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που ασχολείται, έστω ελάχιστα, με τη γλώσσα. Αυτό συμβαίνει επειδή, αδιαμφισβήτητα, πολλές φορές μας εκπλήσσει!

Ακολουθούν 4 λέξεις των οποίων την ετυμολογία δεν αναζητάμε συχνά:

Κλαπατσίμπαλο:.. εκ του κλαβικύμβαλον! Eίδος έγχορδου μουσικού οργάνου με πλήκτρα, κλαβεσέν: [<παλαιότ. ιταλ. clavicimbalo (DEI, λ. ‑ce‑). O τ. στο Βλάχ. (‑τζύμπανον). T. κλαπατσίμπαλο σήμ.] 

Ξαργού ή ξάργου (επίτηδες, σκόπιμα): συνεκφορά από τη φράση εξ έργου.

Όρκος: πρόκειται για το.. πύον.  [<αρχ. ουσ. έλκος (αφομοίωση ε‑ο> ο‑ο από επίδραση του άρθρου, τροπή λ>ρ και αλλαγή γένους). Σύμφωνα με το λεξικό Κριαρά ο όρκος (=ένορκη διαβεβαίωση) και ο όρκος (=πύον) αποτελούν ομώνυμα λεξήματα (διακριτικά σημάδια: αρίθμιση των λημμάτων) είναι δηλαδή λέξεις με το ίδιο φωνολογικό/μορφολογικό περιεχόμενο αλλά με εντελώς διαφορετικές σημασίες. Η μορφολογική ταύτιση είναι τυχαία, και οι σημασίες τους δεν έχουν καμία σύνδεση σε βάθος χρόνου (σε αντίθεση με τη πολυσημία, που οι σημασίες με κάποιον τρόπο σχετίζονται).

Μακεδονήσι: Τύπου ψαρονέφρι. Πρόκειται για τον... μαϊντανό! Σύμφωνα με το Ελληνικό λεξικό Ρωμαϊκής και Βυζαντινής (ελληνικής γλώσσας) ο όρος προέρχεται από τη φράση μακεδονήσιον σέλινον (σέλινο από τη μακεδονία), με αποκοπή του ουσιαστικού και ουσιαστικοποίηση (ονοματοποίηση) του επιθέτου. Για ατεκμηρίωτους λόγους κατέληξε να αναφέρεται στον μαϊντανό, αντί για το σέλινο!


Πληροφορίες από το Λεξικό Κριαρά στα ομώνυμα λήμματα.


Philomαtheia 14 Απριλίου 2022

6 comments

  1. Παντελής Βλαχάκης 28 Μαΐου 2022 στις 1:02 π.μ.

    'Έρκος = Όρκος = Φράχτης... Οχύρωμα, ἕρκος ὀδόντων = το τείχος που σχηματίζουν τα δόντια,
    Ερκίζομαι = όρκίζομαι = κάνω φραγμό.....

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Παντελής Βλαχάκης 30 Μαΐου 2022 στις 12:02 π.μ.

    Πως λέμε σήμερα "φιλάω σταυρό" έτσι, κάνω 'Ερκο φράχτη γύρω μου (όρκο) και "μένω μέσα"....

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Παντελής Βλαχάκης 23 Αυγούστου 2022 στις 1:02 π.μ.

    κλαπατσίμπαλο...........
    clap, clapping = χειροκρότημα, δυνατός ήχος, χτυπώ, χειροκροτώ + Cymbal ή, Κύμβαλα = Πιατίνι
    Από Clapping τα κύμβαλα τό CLAPACUMBALO ή κλαπατσίμπαλο Ιωνική ομιλία καί γραφή

    https://s.slang.gr/media/200809/ac94a122c82618486840-1428189891.jpg

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Παντελής Βλαχάκης 23 Αυγούστου 2022 στις 1:05 π.μ.

    Here is to κλαπατσίμπαλο...
    https://s.slang.gr/media/200809/ac94a122c82618486840-1428189891.jpg

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Παντελής Βλαχάκης 23 Αυγούστου 2022 στις 1:23 π.μ.

    Μακεδονήσι...
    Ή ορθογραφία άλλα λέει....
    Μακε = Δωρικό Μάκος και Ιωνικό Μήκος -
    δο = δόνηση δονείται από το κύμα που σπάει με ορμή στον κυματοθραύστη
    νήσι = νησί
    Μακεδονήσι...= Στενόμακρο νησί όμοιο σε σχήμα μέ ψαρονέφρι
    Μακε-δονία = το ίδιο
    Δονία = Ακτογραμμή όπου το κύμα προκαλεί Δόνηση με τήν μεγάλη ορμή που σπάει στα βράχια
    Μακεδονία = ή Μεγαλύτερη ακτογραμμή σε έκταση της Ελλάδος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Philomαtheia5 Νοεμβρίου 2022 στις 2:38 μ.μ.

      Αγαπητέ,
      τα σχόλιά σας στο παρόν άρθρο https://www.philomatheiaplus.com/2019/11/blog-post.html έρχονται ως ειδοποίηση στο ιστολόγιο αλλά για κάποιον λόγο δεν δημοσιεύονται (ίσως έχει φτάσει σε συγκεκριμένο όριο σχολίων αυτό το άρθρο...). Αν θέλετε μπορείτε να σχολιάζετε σε κάποιο άλλο άρθρο, όπως αυτό, για να εμφανίζονται κανονικά και να είναι ορατά στους αναγνώστες.
      Επίσης, ευχαριστώ θερμά για την άδεια αναδημοσίευσης (ωστόσο κάνατε ένα λαθάκι στο γένος...).

      Διαγραφή

weekly inspo