Εγκώμιο Ερυξιμάχου περί έρωτος - Σύνδεση με την Εμπεδόκλεια θεώρηση

Ο τρόπος με τον οποίο ο Ερυξίμαχος χτίζει την επιχειρηματολογία του στην απόπειρά του να εγκωμιάσει τον έρωτα στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, ακολουθεί την τυπική δομή του ρητορικού λόγου (ή της επιχειρηματολογίας, με κατοπινότερους όρους).

Η δομή αυτή περιλαμβάνει τον πρόλογο, στον οποίο εισαγόμαστε στις θέσεις του και μαθαίνουμε την οπτική από την οποία θα εξετάσει το φαινόμενο, το κυρίως μέρος, στο οποίο παρατίθενται τα παραδείγματα και η επιχειρηματολογία του, και τον επίλογο, στον οποίο κλείνει με ένα τελικό, συνοπτικό συμπέρασμα.

Για το πρωτότυπο κείμενο και τη μετάφρασή του πάτα εδώ.

Ο έρωτας και η ψυχή | από το Pinterest

Συγκεκριμένα, ο λόγος αποτελείται από τα εξής μέρη, σύμφωνα με το παρακάτω σχεδιάγραμμα:

Α)  Πρόλογος: «Δοκεῖ τοίνυν μοι… πρεσβεύωμεν τὴν τέχνην»

✧   Εισαγωγή: συμφωνία με τον Παυσανία αναφορικά με την διττή φύση του έρωτα

✧   Επισήμανση της ειδοποιούς διαφοράς μεταξύ των δύο: ο έρωτας οὐ μόνον ἐστὶν ἐπὶ ταῖς ψυχαῖς τῶν ἀνθρώπων αλλά καὶ πρὸς ἄλλα πολλὰ

✧  Παράθεση της εναρκτήριας οπτικής με την οποία προσεγγίζει το ζήτημα, αυτή της ιατρικής τέχνης, υποστηρίζοντας το γεγονός ότι ο έρωτας εντοπίζεται στα σώματα των ανθρώπων, των ζώων, των φυτών, και κάθε όντος συλλήβδην, όπως μπορεί να διαπιστώσει, ιατρού ιδίου όντος

Β)  Κυρίως Μέρος: «ἡ γὰρ φύσις… θέμιν καὶ εὐσέβειαν»

                 Τομέας της Ιατρικής:

✧   Διάκριση μεταξύ του έρωτα που βρίσκεται σε υγιή ή σε μη υγιή μέρη του σώματος και παραλληλισμός με τον Ουράνιο και τον Πάνδημο έρωτα στον οποίο αναφέρθηκε ο Παυσανίας

✧   Σύντομος ορισμός της ιατρικής: η επιστήμη που μελετά τις ερωτικές σχέσεις του σώματος (δηλαδή των συγκερασμό των εσωτερικών αντιθέσεων), με την διάκριση του θεωρητικού ιατρού (αυτού που μπορεί να διαγιγνώσκει τον καλόν τε καὶ αἰσχρὸν ἔρωτα) και του κλινικού (αυτού που μπορεί να τον μεταβάλει πρὸς πλησμονὴν καὶ κένωσιν αντίστοιχα)

✧   Συγκεντρωτική αναφορά στο έργο του ιατρού ως η προσπάθεια εξισορρόπησης (ἔρωτα ἐμποιῆσαι καὶ ὁμόνοιαν) των αντιμαχόμενων δυνάμεων (ψυχρὸν θερμῷ, πικρὸν γλυκεῖ, ξηρὸν ὑγρῷ) 

           Τομέας της Μουσικής:

✧ Μετάβαση στην αναλογία Ιατρικής με την Μουσική (αντίθεση-εξισορρόπηση-συμφωνία): η μουσική, όπως και η Ιατρική, δημιουργεί έρωτα και ομόνοια σε αρχικά αντίθετες μεταξύ τους δυνάμεις 

✧ Εκτενής επεξήγηση: η αρμονία αποτελείται από συμφωνία των αντιθέτων (ἐκ διαφερομένων πρότερον τοῦ ὀξέος καὶ βαρέος) που φέρνει σε έρωτα η τέχνη της μουσικής (ἔπειτα ὕστερον ὁμολογησάντων γέγονεν ὑπὸ τῆς μουσικῆς τέχνης), όπως λ.χ. η αρμονία (υψηλές και χαμηλές νότες) και ο  ρυθμός (αργός και γρήγορος)

✧   Εμφάνιση του δισυπόστατου έρωτα: μόνο όταν η μουσική γίνεται μέσο ψυχαγωγίας ή διδασκαλίας (ἐνταῦθα δὴ καὶ χαλεπὸν καὶ ἀγαθοῦ δημιουργοῦ δεῖ)

                  Τομέας της Γαστρονομίας:

✧ Σύνδεση με την Γαστρονομία: Όπως στην Ιατρική και τη Μουσική πρέπει να ικανοποιούνται μόνο οι επωφελείς και υγιείς έρωτες με τον ορθό τρόπο (ὁ καλός, ὁ οὐράνιος, ὁ τῆς Οὐρανίας μούσης Ἔρως) και όχι οι επιβλαβείς (ὁ δὲ Πολυμνίας ὁ πάνδημος), έτσι και στην γαστρονομία απαιτείται η ύπαρξη μέτρου (ικανοποίηση του έρωτα του φαγητού μέχρι το σημείο που προκαλεί ἡδονὴν, χωρίς όμως ἀκολασίαν).

                  Εποχές του έτους / Τομέας της Αστρονομίας:

✧   Επαναφορά της αρχικής αναλογίας σχετικά με τις εποχές: Όταν τα αντιφατικά στοιχεία (τά τε θερμὰ καὶ τὰ ψυχρὰ καὶ ξηρὰ καὶ ὑγρά) συνδεθούν με τον κόσμιο έρωτα (ἁρμονίαν καὶ κρᾶσιν λάβῃ σώφρονα), φέρουν στους ανθρώπους και στη φύση ευεργεσίες.

✧   Όταν όμως συνδεθούν με αχόρταγο και κολασμένο τρόπο (ὁ μετὰ τῆς ὕβρεως έρωτας), προκαλούν δεινά (διέφθειρέν τε πολλὰ καὶ ἠδίκησεν), όπως αρρώστιες, πείνα, κατεστραμμένες σοδειές κ.ο.κ.

✧   Ο τομέας που μελετά τις κινήσεις και τροχιές των άστρων, άρα και τις εποχές του χρόνου και τις καλές και κακές σχέσεις έρωτα μεταξύ τους, είναι η Αστρονομία.

               Σχέση με την Μαντική Τέχνη:

✧   Λόγος ασέβειας – στροφής στη Μαντική: η υπακοή στον αισχρό και όχι στον κόσμιο έρωτα στις ανθρώπινες πρακτικές καὶ περὶ γονέας καὶ ζῶντας καὶ τετελευτηκότας καὶ περὶ θεούς

✧   Ρόλος της Μαντικής: η φροντίδα για την υπηρέτηση του ορθού έρωτα, στροφή στη δικαιοσύνη και όχι στην ασυδοσία,   αποκατάσταση της σχέσης θεών-ανθρώπων (μαντικὴ φιλίας θεῶν καὶ ἀνθρώπων δημιουργὸς τῷ ἐπίστασθαι τὰ κατὰ ἀνθρώπους ἐρωτικά, ὅσα τείνει πρὸς θέμιν καὶ εὐσέβειαν)

✧   Η Μαντική Τέχνη επιβεβαιώνει την ύπαρξη του δισυπόστατου, καλού και κακού έρωτα, εφόσον με αυτήν ακριβώς τη διάκριση ασχολείται

Γ)  Επίλογος: «Οὕτω πολλὴν…πέπαυσαι»

✧   Συμπεράσματα: μέσα από τα παραδείγματα των διάφορων τομέων της ανθρώπινης ύπαρξης, διαφαίνεται ότι κατά τον Ερυξίμαχο i) ο δισυπόστατος έρωτας είναι παντοδύναμος, ii) αυτό οφείλεται όχι τόσο στην διττή φύση του, αλλά περισσότερο στη δεύτερή του υπόσταση, στη συνετή και ευλαβή λατρεία του κόσμιου, αγαθού, Ουράνιου έρωτα τόσο από τους ανθρώπους, όσο και απ’ τους θεούς

✧   Κλείσιμο του λόγου του και παράδοση της σκυτάλης στον Αριστοφάνη

Αυτή η δύναμη που ενώνει τα πάντα, στην οποία αναφέρεται ο Ερυξίμαχος σε ολόκληρο τον λόγο του, δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από την Φιλότητα του Εμπεδοκλή. Με τον όρο Φιλότης ο Εμπεδοκλής αναφέρεται στην δύναμη που ενώνει τα πολλά σε ένα, τα επιμέρους σε όλον, η δύναμη που ενώνει τα πάντα μεταξύ τους με σκοπό την επίτευξη αρμονίας. Αντίθετη έννοια της Φιλότητας είναι το Νείκος, δύναμη που απωθεί και φέρνει ρήξη ή καταστροφή.

Εμπεδόκλειος Σφαίρος (αγνώστου δημιουργού)

Η Ιατρική είναι η τέχνη που εξισορροπεί τις αντίθετες δυνάμεις του σώματος. Όταν έχουμε πυρετό, η ιατρική περιθάλπει το θερμόν με ψυχρό. Όταν είμαστε αφυδατωμένοι, η ιατρική αντιμετωπίζει το ξηρόν με υγρό. Για κάθε απόκλιση από το μέτρο, η ιατρική εξασφαλίζει εξισορρόπηση των δυνάμεων. Με ανάλογο τρόπο λειτουργούν και οι ομοιοστατικοί μηχανισμοί του σώματος: ομοιόσταση είναι η τάση του οργανισμού να διατηρεί σταθερό το εσωτερικό του περιβάλλον (για παράδειγμα, η σταθερή μας θερμοκρασία 36.6, το σταθερό pH του αίματος περίπου στο 7.40, κ.ο.κ.).

Η Μουσική, είναι αποτέλεσμα συμφωνίας των αντιθετικών αρχικά δυνάμεων. Οι ψηλές και χαμηλές νότες και συχνότητες, για παράδειγμα, είναι αντίθετες μεταξύ τους, και με την αυθαίρετη συνύπαρξή τους δημιουργούν αταξία, παραφωνία. Η μουσική τέχνη όμως εναρμονίζει τις αρχικά αντίθετες συχνότητες και ήχους, και, με σωστές τοποθετήσεις, δημιουργεί μουσικές συνθέσεις.

Οι 4 εποχές, συντίθεται κατά ανάλογο τρόπο. Όταν το θερμό με το ψυχρό και το ξηρό με το υγρό βρίσκονται σε κατάλληλες αναλογίες, δημιουργούν το φθινόπωρο (θερμό + υγρό), τον χειμώνα (ψυχρό + ξηρό), την άνοιξη (ψυχρό + ξηρό) και το καλοκαίρι (θερμό + ξηρό). 

Κατανομή εποχών σε τεταρτημόρια | από την Philomαtheia

Philomαtheia 11 Δεκεμβρίου 2020