Γιατί ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα

(χρόνος ανάγνωσης: 5 λεπτά)

Η φράση «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» είναι μία από τις χιλιοειπωμένες εκφράσεις των τελευταίων αιώνων, και αυτό γιατί είναι ένας απ' τους εύκολους τρόπους να ξεφύγεις μιας κατάστασης, είτε σοβαρά είτε χαριεντιζόμενα. Μπορεί σήμερα να χρησιμοποιείται σχεδόν για πλάκα, έχει όμως τις ρίζες της σε πραγματικά και κυριολεκτικά συμφραζόμενα. Λέγεται μάλιστα ότι η δημιουργία της οφείλεται σε κάποιον μοναχό ο οποίος στην κυριολεξία πωλούσε συγχωροχάρτια έξω από έναν ναό, δήθεν για το τελείωμα της οικοδόμησής του. Η φράση αυτή αποτελούσε μια 100% αληθή δικαιολόγηση των πράξεων όχι μόνο της Παπικής εκκλησίας, αλλά όπως είναι λογικό, και του κόσμου τον οποίο επηρέαζε άμεσα ή έμμεσα.

Αξίζει να πάρουμε ένα λεπτό, να σκεφτούμε και να συνειδητοποιήσουμε πόσο καταστροφική είναι η κυριολεξία αυτής της έννοιας. Πόσα εγκλήματα έχουν διαπραχθεί υπό τη σκέπη της τελεολογίας. Όταν όλα επιτρέπονται, όταν γίνονται για έναν υποκειμενικά ανώτερο σκοπό...

Ο πρόσκαιρος και ψευδαισθητικός εφησυχασμός που προσφέρει η νομιμοποίηση της ευθυνοφοβίας, όχι μόνο επικαλύπτει αναποτελεσματικά την αδυναμία εύρεσης πραγματικών, καθολικών και ρεαλιστικών λύσεων στα ανθρώπινα ζητήματα, αλλά γίνεται μέσο αναπαραγωγής μιας θρασύτατης αναλήθειας. 

Ένα υποθετικό σενάριο.
Ένας άνδρας θέλει να αγοράσει στη γυναίκα του ένα πολύ ακριβό δώρο, κάτι που η ίδια επιθυμεί με λαχτάρα εδώ και καιρό αλλά δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει. Δεν έκανε όμως τον απαραίτητο προγραμματισμό, και όταν ήρθε η ώρα χρειαζόταν ακόμα αρκετά χρήματα. Στο ταμείο του σούπερ μάρκετ βλέπει πως το πορτοφόλι μιας ηλικιωμένης έπεσε κατά λάθος από την τσάντα της. Έχει δύο επιλογές: είτε να πάρει το πορτοφόλι με την δικαιολογία “ήταν η τυχερή μου μέρα”, “είναι μεγάλη ευκαιρία”, “ο Θεός μου τα έστειλε”, είτε να επιστρέψει το πορτοφόλι στην κάτοχό του. Στην περίπτωση που πράξει σύμφωνα με την πρώτη περίπτωση, το γεγονός ότι κράτησε τα χρήματα δεν αγιάζεται, επειδή ο “σκοπός είναι να κάνει χαρούμενη τη γυναίκα του. Ο σκοπός είναι άγιος, όχι το μέσον. Η πραγματική ουσία κάθε πράγματος δεν αλλάζει, είναι μία, μοναδική, αναλοίωτη, αιώνια.

Ένα παρεμφερές παράδειγμα.
Έξω από ένα πολυσύχναστο δημόσιο κτίριο στο κέντρο μιας μεγαλούπολης, βρίσκεται ένας κακοτράχαλος και καταπονημένος επαίτης. Οι περισσότεροι, είτε από αδιαφορία είτε από φόβο, τον αγνοούν. Τον πλησιάζει ένας άνδρας από το απέναντι εστιατόριο που μόλις είχε ανοίξει στην περιοχή, και του προσφέρει φαγητό, νερό και ψωμί. Ο συγκεκριμένος άνδρας όμως, σε αυτή την υποθετική περίπτωση, προβαίνει σε αυτή την πράξη όχι από ελεημοσύνη και ανθρωπιά, αλλά για την πρόκληση της εντύπωσης των περαστικών, με αποτέλεσμα την καλή εικόνα του ιδίου, και ως εκ τούτου του εστιατορίου. Τα κίνητρα του είναι προφανώς εγωιστικά, και καμία σχέση δεν έχουν με τον αλτρουισμό και την ευσπλαχνία. Το γεγονός λοιπόν ότι τα κίνητρα του ήταν σαθρά, κάνουν και την πράξη ελεημοσύνης σαθρή, ψεύτικη, ανάξια, άκυρη; Φυσικά και όχι. Η πράξη της προσφοράς σαν πράξη, σαν μεμονωμένο περιστατικό και σαν ανθρώπινη πρακτική δεν άλλαζει ποιότητα, επειδή ένας μεμονωμένος άνθρωπος αποφάσισε να την καταχραστεί προς όφελός του.

Τα πράγματα, οι ιδέες, οι σκέψεις, οι αποφάσεις, οι αντιδράσεις, τα κίνητρα, οι συμπεριφορές, οι προθέσεις, δεν αλλάζουν την χροιά τους ανάλογα με τον τρόπο και τον λόγο που τα αξιοποιούμε. Μια αγαθή πράξη είναι αγαθή πράξη για πάντα, ο άνθρωπος που την εκμεταλλεύεται είναι το σαθρό κομμάτι της υπόθεσης. Αντίστοιχα, μια σαθρή πράξη είναι σαθρή για πάντα, άσχετα με το υποτιθέμενο και μονοσκοπικό καλό που θα προξενήσει. 

Οι άνθρωποι αδυνατούν να διαχειριστούν την ακεραιότητα της αλήθειας, γιατί η αλήθεια δεν χαϊδεύει αυτιά. Η αλήθεια δεν θα σε αγκαλιάσει λέγοντάς σου, δεν πειράζει, είχες καλές προθέσεις. Η αλήθεια θα σε χαστουκίσει και θα σε κάνει να αντιληφθείς το σφάλμα σου, να μετανιώσεις, να αναθεωρήσεις, να αλλάζεις προς το καλύτερο. Αυτό το βάρος της ενοχής και έπειτα αυτοβελτίωσης είναι που αποτελεί τροχοπέδη στην ανάληψη ευθυνών, αυτό το βάρος μας φοβίζει και νιώθουμε τόσο μικροί μπροστά του. Τέλος, αυτό το βάρος μας κάνει τόσο ευάλωτους και αυθόρμητα πρόθυμους να στολίσουμε το κακό με χρυσοποίκιλτα περιτυλίγματα.

Ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα. Ο σκοπός είναι είτε «άγιος», είτε όχι. Τα μέσα το ίδιο.

Αν ο άνθρωπος μάθει να ζει με αυτή τη διάκριση, και χαρακτηρίζει το καθετί με την πραγματική του υπόσταση, θα μάθει επιτέλους να ξεχωρίζει το καλό απ' το κακό, θα μπορεί να πράττει αναλόγως χωρίς την ψευδαίσθηση της καλοκαγαθίας, και θα σταματήσει να διαιωνίζει μια ατέρμονη αδικία, με δυσβάσταχες συνέπειες όχι μόνο για τον ίδιο, αλλά και για τους ανθρώπους γύρω του.



Philomαtheia 8 Νοεμβρίου 2020

0 comments

weekly inspo