Η αρχή της κατάρρευσης της Δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (ήττα Ουάλη, αραβικοί φοιδεράτοι, εξέγερση των Τανούκ)

Τί ήταν οι Φοιδεράτοι;

Με το εξελληνισμένο όνομα Φοιδεράτοι (εκ της λατινικής foederati = ομόσπονδοι), ονομάζονταν οι κάτοικοι ανεξαρτήτων πόλεων που συνδέονταν με την αρχαία Ρώμη με συνθήκες (foedus). Οι κάτοικοι αυτών των πόλεων ήταν μεν σύμμαχοι με τους Ρωμαίους αλλ΄ όμως δεν είχαν και τα ίδια δικαιώματα του Ρωμαίου πολίτη μέσα στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Τα δικαιώματα όμως αυτά τα απέκτησαν μετά τον Συμμαχικό Πόλεμο του 91 π.Χ.. Τότε οι πόλεις των Φοιδεράτων ονομάσθηκαν «πολιτείες», και οι μεν της Ιταλίας λαοί λέγονταν civitas, οι δε ξένοι peregrini.

Κατά την ύστερη Αρχαιότητα φοιδεράτοι ονομάζονταν στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ομόσπονδα μισθοφορικά στρατεύματα με δικό τους οπλισμό, ως επί το πλείστον αποτελούμενα από Γότθους. Στους γερμανικής καταγωγής φοιδεράτους είχε επιτραπεί από τον τέταρτο αιώνα μ.Χ. να εγκατασταθούν σε ρωμαϊκά εδάφη και να τα καλλιεργήσουν, έναντι της υποχρέωσης στράτευσης για κάποιο χρονικό διάστημα. Στα ανατολικά, ασιατικά σύνορα της Αυτοκρατορίας ως φοιδεράτοι αξιοποιούνταν και αραβικοί πληθυσμοί.

Οι δυνάμεις των φοιδεράτων και οι διοικητές τους ήταν αυτές που, μετά την εξασθένιση και τελικά εξάλειψη της ισχύος του ρωμαϊκού κράτους στη Δυτική Ευρώπη κατά τον πέμπτο αιώνα μ.Χ., κάλυψαν το κενό εξουσίας οδηγώντας σε μία πανσπερμία κρατιδίων. Την ίδια στιγμή, στο κραταιό ανατολικό τμήμα της Αυτοκρατορίας, μετά το τέλος του 5ου αιώνα μ.Χ. τα μισθοφορικά στρατεύματα των φοιδεράτων ανασυγκροτήθηκαν σε νέες βάσεις και οι αρχηγοί τους προέρχονταν από αξιωματικούς του βυζαντινού στρατού.

Αυτοκράτορας Ουάλης

Αφού αντιμετώπισε επιτυχώς, μέχρι το 366 με τη μάχη στα Θυάτειρα της Λυδίας, την εξέγερση του σφετεριστή αξιωματικού Προκόπιου (326-366), εξαδέλφου του νεκρού Ιουλιανού και σύμφωνα με τις φήμες επιθυμητού διαδόχου του τελευταίου, προχώρησε στη ρύθμιση των θεμάτων τα οποία βασάνιζαν την επικράτειά του. Σε μία εποχή σφοδρών θρησκευτικών συγκρούσεων στον μεσογειακό κόσμο, αν και αρειανός Χριστιανός, παρείχε θρησκευτική ελευθερία και ανεξιθρησκία στους υπηκόους του, παρόλο που ανέχθηκε ορισμένες βεβηλώσεις παγανιστικών ιερών. Αρχικά, αντιμετώπισε με επιτυχία τις συνοριακές στρατιωτικές προκλήσεις.

Συγκρούσεις με τους Πέρσες

Ο Ουάλης ενεπλάκη σε μία νέα σύρραξη με τους Πέρσες του Σαπώρη Β’, ο οποίος ήθελε να εκμεταλλευτεί περαιτέρω τη νίκη του 363 (όπου ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Ιοβιανός είχε παραχωρήσει μεγάλες εκτάσεις και προνόμια στην Περσία) ανατρέποντας το ρωμαιόφιλο χριστιανικό καθεστώς της ανεξάρτητης Αρμενίας και εισβάλλοντας στην Καυκάσια Ιβηρία. Ο Ουάλης, σε μία προσπάθεια να αποτρέψει αυτές τις δυσάρεστες για την αυτοκρατορία εξελίξεις, αλλά και να αντισταθμίσει την ταπεινωτική συνθηκολόγηση του Ιοβιανού, αναμείχθηκε στις εσωτερικές υποθέσεις της Αρμενίας. Συγκεκριμένα, παραβίασε τους όρους της συνθήκης του 363, τοποθετώντας στον θρόνο του κράτους ως ρωμαϊκό ανδρείκελο τον Παπ έναν εκπρόσωπο της Αρμενικής δυναστείας των Αρσακιδών γιό του προηγούμενου βασιλιά της Αρμενίας Αρσάκη Β' που είχε αυτοκτονήσει στις φυλακές του Σαπώρη (370). Συγκρούστηκε στρατιωτικά με τους Πέρσες (371) για να υπερασπίσει την επιλογή αυτή, ο Σαπώρης αναγκάστηκε να ζητήσει ανακωχή λόγω των κουσανικών επιδρομών στις ανατολικές περσικές επαρχίες αλλά το 376 ο πόλεμος μεταξύ των δύο Μεγάλων Δυνάμεων φαινόταν πια αναπότρεπτος.

Η εξέγερση των Τανούκ

Ωστόσο τα σχέδια του Ουάλεντος ανατράπηκαν από μία εξέγερση των Τανούκ, εκχριστιανισμένων ομόσπονδων αραβικών φύλων τα οποία περιπολούσαν τα σύνορα με την έρημο της Συρίας για λογαριασμό της Ρώμης. Η εξέγερση ήταν θρησκευτικά υποκινούμενη καθώς οι Τανούκ επί καιρό ζητούσαν μάταια από την Κωνσταντινούπολη ορθόδοξο επίσκοπο στην περιοχή τους αντί για αρειανό, και υπό την ηγεσία της Βασίλισσας Μαβίας, της επικεφαλής τους υπό φοιδερατικό καθεστώς, ξεκίνησαν έναν επιτυχή ανταρτοπόλεμο φθοράς κατά των ρωμαϊκών φρουρών της Παλαιστίνης, της Φοινίκης και της Συρίας. Μάλιστα οι αραβικές δυνάμεις, έχοντας πολεμήσει ως σύμμαχοι με τους Ρωμαίους επί έναν αιώνα, αποδείχθηκαν ικανοί ακόμα και σε τακτικές μάχες.

Την ίδια στιγμή μία ελεγχόμενη εγκατάσταση φοιδεράτων Γότθων στη Μοισία και στη Θράκη κατέληξε σε στάση, περαιτέρω γερμανική εισβολή και λεηλασίες στα Βαλκάνια. Ο Ουάλης παραμέρισε τις βλέψεις του στην Αρμενία, σύναψε αμέσως ειρήνη με τη Μαβία ικανοποιώντας τα αιτήματά της και μάλιστα ζήτησε τη βοήθειά της για τη συγκράτηση της γοτθικής απειλής. Όμως η εκστρατεία του στη Θράκη κατέληξε σε καταστροφή: οι Ρωμαίοι ηττώνται στη μάχη της Αδριανούπολης (9 Αυγούστου 378) και στο τέλος της μέρας τα δύο τρίτα των στρατιωτών τους κείτονται νεκρά, μαζί με τον ίδιο τον Ουάλεντα. Επρόκειτο για τη χειρότερη ήττα της ρωμαϊκής στρατιωτικής μηχανής από την εποχή της μάχης του Τευτοβούργιου Δρυμού και έδειξε σε όλες τις ενδιαφερόμενες πλευρές ότι το ρωμαϊκό πεζικό, θεωρούμενο ως τότε σχεδόν ανίκητο, δεν μπορούσε να ανταγωνιστεί το συνδυασμό ισχυρών πεζών και έφιππων βαρβαρικών δυνάμεων. Ακόμη σπουδαιότερο ήταν το δυσαναπλήρωτο κενό από έμπειρους στρατιώτες το οποίο άφησε αυτή η δεινή ήττα. Αυτό το κενό ανάγκασε τον διάδοχο του Ουάλεντος, Θεοδόσιο Α΄, να προχωρήσει σε εκτεταμένη στρατολόγηση γερμανικών φύλων, με αντίστοιχη παραχώρηση σε αυτά ολόκληρων περιοχών της αυτοκρατορίας.

Πηγή1
Πηγή2

Αναδημοσίευση: Philomαtheia 21 Οκτωβρίου 2020