Γλωσσικός δανεισμός | Γνησιότητα του ελληνικού λεξιλογίου

(χρόνος ανάγνωσης: 8 λεπτά)
Σε προηγούμενο άρθρο αναλύσαμε τους λόγους για τους οποίους η Ελληνική γλώσσα δεν είναι ούτε θα μπορούσε ποτέ να ήταν “μητέρα όλων των γλωσσών”, με το βασικό επιχείρημα ότι τόσο τα Ελληνικά όσο και άλλες 12 το λιγότερο ομάδες γλωσσών/γλώσσες προέρχονται εξ ίσου από μία κοινή γλωσσική (όχι εθνική!) αφετηρία, την πρωτο-Ινδοευρωπαϊκή, σύμφωνα με την Ινδοευρωπαϊκή θεωρία. 

Στη συνέχεια, έγινε μια σύντομη απόπειρα αναίρεσης κάποιων αβάσιμων εικασιών και θέσεων σε μια προσπάθεια εξυγείανσης της σκόπιμης εθνικής παραφιλολογίας, με σκοπό όχι την κατά μέτωπο αντιπαράθεση και ρήξη μεταξύ των αντιμαχόμενων θέσεων, αλλά τον εξορθολογισμό των απόψεων που πλήθος ανθρώπων υιοθετούν, όχι απαραίτητα με δόλο, αλλά από άγνοια της ιστορικής/γλωσσικής πραγματικότητας.

Επί του παρόντος θα γίνει, πολύ συνοπτικά, μια απόπειρα ανασκόπησης του ελληνικού λεξιλογίου, τόσο όσον αφορά τα αρχαία όσο και τα νέα ελληνικά, και θα δοθεί μια ενδιαφέρουσα μα πάνω απ' όλα άγνωστη οπτική περί της γνησιότητας του ελληνικού λεξιλογίου.


Πρώτα απ’ όλα, είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί μια ακόμα θέση που υποστηρίζεται σθεναρά που αφορά την υποτιθέμενη ποιοτική κάθοδο της νέας ελληνικής, σε σύγκριση προφανώς με την αρχαία.

“σήμερα η γλώσσα μας πάσχει από λεξιπενία καθώς πάρα πολλές λέξεις που χρησιμοποιούσαμε παλιά δεν ξέρουμε καν τί σημαίνουν”

Φυσικά, πάρα πολλές λέξεις που χρησιμοποιούσαν οι ομιλητές της ελληνικής πλέον δεν τις έχουμε καν ακουστά. Ωστόσο οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, όπως είναι φυσικό, επίσης δεν ήξεραν τις λέξεις προπανικός μεθυλεστέρας, χλωριούχο νάτριο, προπαγάνδα, ηλεκτρονικός υπολογιστής, φιλελευθερισμός, εργοστάσιο, σκοτεινή ύλη, πλαστικό, βιβλιοδεσία, χλωροφύλλη, ουρανοξύστης, μωβ, λεωφόρος, επιθήλιο, στερεοφωνικό, ανταύγια, ψυχανάλυση, πριόνι, κοινωνιολογία, τσιμέντο, τζάμι, χρηματιστήριο, αλουμίνιο, ατομική βόμβα, παγκοσμιοποίηση, γλωσσολογία, αεροπλάνο, δραμαμίνη, διαστημόπλοιο. Αυτό τους κάνει λεξικά, γλωσσικά, άρα και διανοητικά κατώτερους; Φυσικά και όχι, απλώς δεν χρειάζονταν τέτοιες λέξεις, αφού δεν είχαν φτάσει σε πολιτισμικό και τεχνολογικό επίπεδο να γνωρίζουν τις έννοιες που περιγράφουν. Όπως αυτοί δεν ήταν υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούν τη λέξη αυτοκίνητο, έτσι και εμείς δεν είμαστε υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούμε την λέξη δίπους (την έχουμε αντικαταστήσει άλλωστε με την εξελιγμένη νεοελληνική λέξη δίποδο). Η γλώσσα έχει αλλάξει. Γιατί άλλαξε; Για να ικανοποιήσει τις ανάγκες της εκάστοτε εποχής. Αυτός άλλωστε είναι και ένας από τους βασικούς, αν όχι ο βασικότερος, λόγος ύπαρξης της γλώσσας, η επικοινωνία των ανθρώπων στο δικό τους παρόν.

Το δεύτερο σημείο στο οποίο θα γίνει λόγος, είναι μια ιδιαιτερότητα του αρχαίου ελληνικού λεξιλογίου που δεν μας είναι ευρέως γνωστή. Σε κάθε ανάγνωση των λέξεων Οδυσσέας, Ήρα, Μυκήνη, Λυκαβηττός, Παρνασσός, Όλυμπος, Κρήτη, Ρέθυμνο, αμέσως, το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο νου, είναι η Ελλάδα. Βασιλεύς, άμπελος, άναξ, δάφνη, τύραννος, έλαιον, κολοσσός, ασπίς, σαγήνη, οίνος, χαλκός, κιθάρα, σύκον, μέγαρον, μήλον, θάλασσα. Είναι απολύτως λογικό για τον οποιονδήποτε να πιστεύει ότι οι λέξεις αυτές είναι ελληνικές. Είναι όμως;

Πλήθος γλωσσολογικών και αρχαιολογικών ερευνών έχουν, άλλοτε ενδείξει και άλλοτε αποδείξει, την ύπαρξη των προελλήνων, κατοίκων δηλαδή που ζούσαν στον ελλαδικό χώρο πριν τον ερχομό των -γονιδιακά- Ελλήνων. Οι προαναφερθείσες αυτές λέξεις αποτελούν γλωσσικά δάνεια, που μεταφέρθηκαν από τους προέλληνες στους Έλληνες μετά την άφιξη των δεύτερων, κατά το προ-ομηρικό διάστημα συνύπαρξής τους. Ποιος θα μπορούσε να πιστέψει ότι λέξεις όπως αυτές, με τον ελληνισμό ποτισμένο στην ερμηνεία τους, θα μπορούσαν να είναι προϊόντα κατασκευής άλλων λαών, και όχι Ελλήνων;

Μα, αν ρίξουμε το βλέμμα μας στο εγγύς γλωσσικό παρόν, θα αντιληφθούμε ότι, όχι σπάνια, λέξεις που νομίζουμε ότι είναι ελληνικές στην πραγματικότητα δεν είναι, ή σε άλλες περιπτώσεις απλώς δεν έχουμε συνειδητοποιήσει την μη ελληνικότητά τους, τόσο βαθιά που έχουν ριζώσει στον καθημερινό λόγο μας. Σε ένα τελευταίο επίπεδο λοιπόν θα γίνει λόγος για το λεξιλόγιο της νέας ελληνικής σε ένα πολύ μικρό φάσμα του, και το πόσο έχει επηρεαστεί από άλλες γλώσσες.

1)Τουρκική:

-Τα επιθήματα: -τζής, -λής, -λίκι (καφετζής, μερακλής, αραλίκι)

-Φράσεις όπως: έρχεται στο κεφάλι μου (τουρκ. bas ιna gelior), πάτησε πόδι (τουρκ. ayak diredi), έμεινε στη μέση (τουρκ. yarιda kaldι), βρίσκω τον μπελά μου (τουρκ. belâ sι bulmak).

-Λεξιλόγιο διαφόρων θεματικών: γιαλαντζί, κεφτές, μεζές, ντοντουρμάς, μπουγάτσα, κεμπάπ, γιακάς, σοφάς, σόμπα, τσέπη, μαγκάλι, ντιβάνι, φλιτζάνι, τσακμάκι, καπάκι, τσάντα, καραβανάς, μανάβης, μουσαφίρης, νταγλαράς, τσοπάνος, νταντά, γουρσούζης, μπεκρής

2)Τσιγγανική: πουρό, πουρή, πουρός, πούρεψα από τη λέξη της ρομανές [puró ] ή [phuró ]=γέρος, ζαστός, τζάσε, θα τζάσω, να τζάσω; από τη λέξη της ρομανές [dzav] ή [dZ av]=φεύγω, χάφτω, το έχαψα, θα το χάψει από τη λέξη της ρομανές [xav]=τρώω, μπουτ από τη λέξη της ρομανές [but]=πολύ

3)Αραβική: αμιράς, δράμι, ζάρι, καραβάνι, Κοράνιο, άλγεβρα, αλκαλικός, αμιράς, ζενίθ, καραβάνι, μιναρές, μαγαζί, παζάρι τσόφλι, χασίσι, χημεία 

4)Περσική: αγγαρεία, ταφτάς, αχούρι, ντιβάνι, μπόλικος, παπούτσι, τραχανάς, παράδεισος

5)Εβραϊκά: βερζεβούλης, Σάββατο, σατανάς, αλληλούια, αμήν, χερουβείμ, Ιωάννης, Μαρία

6)Ινδική: γιόγκα, ζούγκλα, μαχαραγιάς, παγόδα, πιτζάμ

7)Ιαπωνική: κιμονό, χαρακίρι

8)Κινεζική: τσάι, μανδαρίνος

9)Ρωσική: μαζούτ, μπολσεβίκος, προβοκάτσια, τσάρος, φράξια

10)Αγγλική: βόλεϊ, μπάσκετ, πόλο, ράλι, σέρφιγκ, χόκεϊ, γκολ, κόρνερ, ταϊμάουτ, ματς, πέναλτι, σκορ, σπορ, ερ κοντίσιον, κάμερα, όφσετ, ραντάρ, σκάνερ, φαξ, τζιπ, τόνερ, τούνελ, κομπιούτερ, μόνιτορ, λουκ, πουλόβερ, τζάκετ, μίνι, μάξι, νάιλον, τρενσκότ, γουέστερν, θρίλερ, κλόουν, μιούζικαλ, μπλουζ, ντραμς, ποπ, σίριαλ, σκετς, στέρεο, χιούμορ, χόμπι, εμπάργκο, σπόνσορας, στοκ, τράνζιτ, τσεκ

11)Γαλλική:

-Τα επιθήματα: -εξ (γαλ. -ex), π.χ. ντούμπλεξ, τέλεξ  αλλά και αφρολέξ, στρωματέξ, -ερί (γαλ. -erie), π.χ. καροσερί αλλά και ουζερί, -έρα (γαλ. -ier/iè re), π.χ. καφετιέρα, κρουαζιέρα αλλά και αλατιέρα, ψηστιέρα, -έ (γαλ. -é ), π.χ. ντεφορμέ, πανέ αλλά και αγορέ, κυριλέ.

-Λεξιλόγιο διαφόρων θεματικών: ζακέτα, καμπαρντίνα, μαγιό, ταγέρ, καρό, γκαρνταρόμπα, δαντέλα, μακιγιάζ, μπιζού, μπλε, καφέ, μπορντό, ροζ, αμπαζούρ, σαλόνι, εκλέρ, κρέπα, μπον φιλέ, ορντέβρ, βεντέτα, αφίσα, κολάζ, μπαλάντα, ρεσιτάλ, ντοκιμαντέρ, σουξέ, πιόνι, φαβορί, γκραν πρι, μποξέρ, σκι, τουρνουά, καλοριφέρ, κοντέρ, μοτέρ, ρουλεμάν, καρμπιρατέρ, ασανσέρ, φερμουάρ

-Φράσεις όπως: έλαβε χώρα (γαλ. a eu lieu ), κατά πάσα πιθανότητα (γαλ. selon toute probabilité ), πήρε διαστάσεις (γαλ. a pris des dimensions), παίρνω ενεργό μέρος (γαλ. prendre une part active).

12)Λατινική:

-Επιθήματα όπως: -άτος (λατ. -atus), π.χ. πιπεράτος, καρυδάτος, -άριος (λατ. -arius ), π.χ. βιβλιοθηκάριος, σχολάριος, -ίσιος (λατ. -ensis), π.χ. βουνίσιος, καμπίσιος, -πουλο (λατ. -ullus), π.χ. αρχοντόπουλο.

-Λεξιλόγιο διαφόρων θεματικών: Ιανουάριος, Φεβρουάριος, πρίγκιπας, καγκελάριος, κάστρο, φουσάτο, κούπα, κανάτα, κουρτίνα, σκάλα, πόρτα, μαρούλι, γαρδούμπα, μούστος, κώδικας, πένα, μεμβράνη

-Στερεότυπες εκφράσεις όπως ad hoc, sine qua non, in medias res, casus belli, terminus ante/post quem, carpe diem, dura lex sed lex κ.ά.\

13)Ιταλική/Βενετσιάνικη: βάρδος, βιόλα, κομπανία, φούγκα, παντελόνι, φούστα, κονσέρτο, σόλο, κάβος, πουνέντης, αμπάρα, καναβάτσο, μπαρκάρω, κουμαντάρω, σινιάλο, κουνιάδος, κουμπάρος, μπαρμπέρης, μαραγκός, πιλότος, ταπετσιέρης, τορναδόρος, γκαζόζα, μουστάρδα, καραμέλα, κομπόστα, κρέμα, πάστα, σαλάτα, κουφέτο, περγαμόντο, σαλάμι, πιάτσα

14)Γερμανική: μάρκο, μπίρα, ντίζελ, σνίτσελ

15)Ισπανική: μαλαγάνα, καστανιέτες, παρέα, ταμπάκο, χούντα

 
Τί συμπεραίνουμε όμως απ’ όλα αυτά; Ότι η ελληνική γλώσσα ήταν, είναι και θα είναι μια γλώσσα στην οποία ασκείται επιρροή απ’ τις γλώσσες των λαών με τους οποίους έρχεται σε επαφή, γεγονός αναπόφευκτο και χαρακτηριστικό όλων των γλωσσών που υπάρχουν. Έχει «δώσει» τεράστιο μέρος του λεξιλογίου της σε πλήθος άλλων γλωσσών, κάτι που δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς, αλλά με τον ίδιο τρόπο έχει και η ίδια δεχτεί επιρροές. Αυτό δεν σημαίνει τίποτα απολύτως για την αξία της ή την αξία των ομιλητών της, πόσο μάλλον του έθνους το οποίο αντιπροσωπεύει. Τα αρχαία ελληνικά είναι αδιαμφισβήτητα μια υπερπολύτιμη πύλη προς μια άγνωστη εποχή, εποχή σοφίας, κοινωνικής και πνευματικής προόδου, υπέρογκης γνώσης και βαθέος μυστικισμού, και ποτέ δεν θα πάψουν να έχουν αξία.

Το γεγονός ότι τα νέα ελληνικά έχουν διαφοροποιηθεί πολύ από τα αρχαία σημαίνει γλωσσική αλλαγή, όχι γλωσσική παρακμή. Τόσο τα αρχαία όσο και τα νέα ελληνικά είναι απαραίτητα εφόδια στη ζωή όχι μόνο των επιστημόνων των σχετικών κλάδων, αλλά κάθε πολιτικού και κοινωνικού όντος. Η διαφορά έγκειται στον διαφορετικό ρόλο που η κάθε μορφή της γλώσσας επιτελεί: τα νέα ελληνικά όσον αφορά τις ανάγκες της επικοινωνίας στο σήμερα, της έκφρασης των συναισθημάτων, της σκέψης και της λογικής, τα αρχαία ελληνικά όσον αφορά την μελέτη του παρελθόντος και την απόκτηση γνώσεων για κάθε κλάδο της ατομικής, κοινωνικής, πνευματικής και πολιτικής άνθισης.


Σε αυτό το σημείο ολοκληρώνεται η τριλογία της εθνικής εξυγείανσης, και παρατίθενται οι τελευταίοι από τους βασικούς λόγους για τους οποίους η ελληνική γλώσσα σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να λέγεται «μητέρα όλων των γλωσσών». Ο σκοπός είναι να γνωρίζουμε την αξία κάθε αντικειμένου ή φαινομένου στο σωστό χρόνο, στο σωστό τόπο, για τους σωστούς λόγους, για τους ιδανικούς σκοπούς. Η παραφιλολογία ακμάζει όπου εδράζει η άγνοια, το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να διαβάζουμε, να μαθαίνουμε, να αναζητούμε, να τεκμηριώνουμε. Ο εξορθολογισμός είναι φυσικό επόμενο.


Πληροφορίες


Part 3: Γλωσσικός δανεισμός | Γνησιότητα του ελληνικού λεξιλογίου


❃❃❃

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:

Εισαγωγικά εγχειρίδια Γλωσσολογίας:
Fromkin, V. Rodman, R. Hyams, N. 2008. Εισαγωγή στη μελέτη της γλώσσας (επιμ. Γ. Ι. Ξυδόπουλος). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη
Lyons, J. 1995. Εισαγωγή στη Γλωσσολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

Περιγραφική Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας:
Holton, D. Mackridge, P. Φιλιππάκη-Warburton, Ε. 1999. Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

Ιστορική Ορθογραφία και Ιστορική Γλωσσολογία:
Μπαμπινιώτης, Γ. 2017. Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας
McMahon, A. M. S. 2005. Ιστορική Γλωσσολογία. Η Θεωρία της Γλωσσικής Μεταβολής. Αθήνα. Εκδόσεις Μεταίχμιο


❃❃❃


Philomαtheia 20 Ιουλίου 2020

0 comments

weekly inspo