(χρόνος ανάγνωσης: 4 λεπτά)
Σε
προηγούμενο άρθρο αναλύσαμε
τους λόγους για τους οποίους η Ελληνική γλώσσα δεν είναι ούτε θα μπορούσε ποτέ
να ήταν “μητέρα όλων των γλωσσών”, με το βασικό επιχείρημα οτι τόσο τα Ελληνικά
όσο και άλλες 12 το λιγότερο ομάδες γλωσσών/γλώσσες προέρχονται εξ ίσου από μία
κοινή γλωσσική (όχι εθνική!) αφετηρία, την πρωτο-Ινδοευρωπαϊκή, σύμφωνα με την
Ινδοευρωπαϊκή θεωρία.
Επί
του παρόντος θα γίνει μια σύντομη απόπειρα αναίρεσης κάποιων αβάσιμων εικασιών
και θέσεων σε μια προσπάθεια εξυγείανσης της σκόπιμης εθνικής
παραφιλολογίας, με διευκρινίσεις τόσο σε όρους, όσο και σε έννοιες. Σκοπός δεν
είναι η κατά μέτωπο αντιπαράθεση και ρήξη μεταξύ των αντιμαχόμενων θέσεων, αλλά
ο εξορθολογισμός των απόψεων που πλήθος ανθρώπων υιοθετούν, όχι απαραίτητα με
δόλο, αλλά από άγνοια της ιστορικής/γλωσσικής πραγματικότητας.
“αφού η ελληνική γλώσσα έχει δώσει τόσες χιλιάδες λέξεις σε τόσες άλλες γλώσσες (λ.χ. ορολογία ιατρικών όρων) δικαιολογημένα λέγεται μητέρα-γλώσσα”
Ο γλωσσικός δανεισμός, δηλαδή το να αντλεί μια γλώσσα λέξεις από μία άλλη και να τις χρησιμοποιεί αυτούσιες ή διαμορφωμένες, είναι κάτι που αδιαμφισβήτητα χαρακτηρίζει την σύγχρονη -και όχι μόνο- ελληνική. Λέξεις όπως aesthetic, antagonism, apathetic, aphorism, archipelago, ascetic, autonomus, catastrophe, cathartic, chaotic, epitome, epitaph, epithet, spasmodic, stigmatise, homonym, ephemeral, eulogistic, ethnic, sporadic, amnesty, antipodes, apophthegm, apostrophe, apotheosis, apocryphal είναι χαρακτηριστικές του φαινομένου και η λίστα κυριολεκτικά δεν έχει τελειωμό. Αυτό σημαίνει οτι η Ελληνική γλώσσα ‘γέννησε’ όλες τις άλλες; Προφανώς όχι, απλώς τις επηρέασε σε τεράστιο βαθμό. Ο δανεισμός δείχνει επιρροή, όχι δημιουργία. Οι ομιλητές της ελληνικής δημιούργησαν μια γλώσσα, η οποία μεταφέρθηκε από τόπο σε τόπο και επηρέασε τις γλώσσες των λαών που ήρθαν σε γλωσσική επαφή μαζί της. Δεν δημιούργησε τις γλώσσες τις οποίες επηρέασε. Πώς λοιπόν είναι μητέρα γλώσσα;
“η ελληνική γλώσσα μιλιέται εδώ και 3.000 χρόνια”
Ναι, η ελληνική είναι η μοναδική γλώσσα με τόσο μεγάλη χρονική συνέχεια σε βάθος χρόνου (λαμβάνοντας την Γραμμική Β' των Μυκηναϊκών ανακτόρων ως την πρώτη γραπτή μορφή της ελληνικής, βάθος τουλάχιστον 32 αιώνων). Όμως, άλλο συνέχεια και άλλο ενότητα. Η ελληνική που φωτογραφίζει η Γραμμική Β' δεν έχει καμία σχέση με την ελληνική του Ομήρου, του Αριστοτέλη, του Μ. Αλεξάνδρου, της Βίβλου, της πρώιμης και ύστερης βυζαντινής περιόδου, του έπους του Διγενή Ακρίτα, του Ερωτόκριτου, του Θούριου, του Μάρκου Βαμβακάρη, του Χατζιδάκι ή του Μπαμπινιώτη. Η ελληνική γλώσσα εξελίσσεται (χαρακτηριστικό όλων των ζωντανών γλωσσών). Σύμφωνα με επιστημονικές και ήδη τεκμηριωμένες θέσεις της γλωσσολογικής έρευνας, η σημερινή ελληνική είναι μια, κατά έναν τρόπο «διαφορετική» γλώσσα από την ελληνική της Γραμμικής Β', και απλώς η δεύτερη προέρχεται απ' την πρώτη. Άλλωστε, έχει αποδειχθεί οτι η αρχαιότερη μορφή γραπτού λόγου είναι αυτή των Σουμερίων το 4.000 π.Χ. Εφόσον λοιπόν τα γραπτά μνημεία είναι η μόνη χειροπιαστή πηγή χρονολόγησης μιας γλώσσας που μπορούμε να αξιοποιήσουμε, πώς ισχυριζόμαστε οτι από την Ελληνική προήλθαν όλες οι άλλες γλώσσες, την στιγμή που έχει ανακαλυφθεί μια γλώσσα κατά πολύ αρχαιότερη από την Ελληνική; Φυσικά, νέες αρχαιολογικές και γλωσσολογικές μελέτες έχουν αποδείξει την ύπαρξη δεκάδων το λιγότερο γλωσσών πριν την ελληνική, άσχετα με την ύπαρξη ή όχι αρχαιολογικών τεκμηρίων, δεδομένα που δεν αφήνουν περιθώρια για τέτοιους είδους αυθαίρετες εικασίες.
“το λεξιλόγιό της δεν έχει αλλάξει σημαντικά από την εποχή του Αριστοτέλη και του Σωκράτη - τα ίδια ελληνικά μιλάμε!”
Ναι, λέξεις όπως αγαπώ, άγγελος, αγέλαστος, αγνός, άγνωστος, αγορά, άγριος, αδελφός, αθάνατος, άλλος, άλλοτε, άλμη, αλμυρός, ακούω, ακτίνα, αλάτι, αλέθω, αμπέλι, αμέτρητος, αν, ανεβαίνω, ανατολή άναρχος, αναφέρω, ανθώ, άνθρωπος, ανάγω, αντίκρι, αξίνα, άξιος, απάτη, από, και χιλιάδες άλλες, έχουν επιβιώσει μέχρι και σήμερα, κάτι εξαιρετικά σημαντικό και αποκαλυπτικό της αξίας την οποία έδιναν οι ομιλητές της στην πορεία όλων αυτών των ετών. Αυτό, όμως, αποδεικνύει την ισχύ της σε βάθος χρόνου, καθώς και μαζί με άλλους ιστορικούς και κοινωνικούς παράγοντες, τον μη διαχωρισμό της σε επιμέρους γλώσσες (δεν μιλάμε για διαλέκτους!), δεν αποδεικνύει την "μητρότητά" της. Το ότι έμεινε σχετικά σταθερή στους αιώνες σίγουρα σημαίνει πολλά πράγματα, όχι όμως το οτι είναι μητέρα όλων των γλωσσών, ούτε οτι είναι ανώτερη από τις άλλες γλώσσες για αυτό τον λόγο. Επίσης, για όσους υποστηρίζουν οτι η αρχαία με την νέα ελληνική είναι η ίδια γλώσσα, είναι λογικό επόμενο το να μπορούν κάλλιστα και αγόγγυστα να καταλάβουν το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος του Εὐαγόρα §§ 8-11, χωρίς να έχουν ούτε την απειροελάχιστη γνώση αρχαίων ελληνικών από το σχολείο (για παράδειγμα, ένας παππούς που μιλάει άψογα Νέα Ελληνικά αλλά έχει φοιτήσει μέχρι την Γ' Δημοτικού):
γνοίη δ᾽ ἄν τις ἐκεῖθεν τὴν δύναμιν αὐτῶν· ἢν γάρ τις τῶν ποιημάτων τῶν εὐδοκιμούντων τὰ μὲν ὀνόματα καὶ τὰς διανοίας καταλίπῃ, τὸ δὲ μέτρον διαλύσῃ, φανήσεται πολὺ καταδεέστερα τῆς δόξης ἧς νῦν ἔχομεν περὶ αὐτῶν.
Αν η αρχαία με την νέα ελληνική ήταν η ίδια γλώσσα, το μάθημα των αρχαίων ελληνικών στις πανελλαδικές εξετάσεις θα ήταν παιχνιδάκι.
γνοίη δ᾽ ἄν τις ἐκεῖθεν τὴν δύναμιν αὐτῶν· ἢν γάρ τις τῶν ποιημάτων τῶν εὐδοκιμούντων τὰ μὲν ὀνόματα καὶ τὰς διανοίας καταλίπῃ, τὸ δὲ μέτρον διαλύσῃ, φανήσεται πολὺ καταδεέστερα τῆς δόξης ἧς νῦν ἔχομεν περὶ αὐτῶν.
Αν η αρχαία με την νέα ελληνική ήταν η ίδια γλώσσα, το μάθημα των αρχαίων ελληνικών στις πανελλαδικές εξετάσεις θα ήταν παιχνιδάκι.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να καταστεί σαφές οτι δεν υπονοείται κανενός είδους υπονόμευση της ελληνικής γλώσσας, για την δικαιολογημένη αποθέωση της οποίας υπάρχουν χιλιάδες τρόποι να ενημερωθούμε και να πειστούμε. Το σημαντικό είναι να ανοίγουμε τα μάτια μας στα γεγονότα και την αλήθεια, να εξετάζουμε διεξοδικά κάθε τι μεγαλεπίβολο ακούμε με τόσο στόμφο, ειδικά όταν αφορά τις σημαντικότατες έννοιες του έθνους και του πολιτισμού, και να μην αναπαράγουμε οτιδήποτε μας προσφέρει πρόσκαιρη ικανοποίηση και ματαιόδοξη περηφάνεια.
Σε επόμενο άρθρο, θα δωθεί μια ενδιαφέρουσα μα πάνω απ' όλα άγνωστη οπτική περί της γνησιότητας του ελληνικού λεξιλογίου, τόσο όσον αφορά το σήμερα όσο ακόμα και το λεξιλόγιο της Αρχαίας Ελληνικής, που συμπληρώνει με τον πιο κατάλληλο τρόπο τα παρόντα λεγόμενα, και ολοκληρώνει την τριλογία περί της μη μητρότητας της ελληνικής.
Ένα είναι το σίγουρο: κάποιοι από τους αρχαίους προγόνους μας ήταν σπουδαίοι και έχουν σημαδέψει την ανθρωπότητα μέχρι το τέλος της ύπαρξής της. Αν θέλουμε και αν αξίζει τον κόπο να τους μοιάσουμε πρέπει να επικεντρωθούμε στο πώς σκέφτονταν, όχι στο πώς το έλεγαν, ή το έγραφαν.
Part 2: Γλωσσικός δανεισμός | “Συνέχεια” της Ελληνικής γλώσσας
Part 3: Γλωσσικός δανεισμός | Γνησιότητα του ελληνικού λεξιλογίου
❃❃❃
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:
Εισαγωγικά εγχειρίδια Γλωσσολογίας:
Fromkin, V. Rodman, R. Hyams, N. 2008. Εισαγωγή στη μελέτη της γλώσσας (επιμ. Γ. Ι. Ξυδόπουλος). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη
Lyons, J. 1995. Εισαγωγή στη Γλωσσολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη
Περιγραφική Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας:
Holton, D. Mackridge, P. Φιλιππάκη-Warburton, Ε. 1999. Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη
Ιστορική Ορθογραφία και Ιστορική Γλωσσολογία:
Μπαμπινιώτης, Γ. 2017. Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας
McMahon, A. M. S. 2005. Ιστορική Γλωσσολογία. Η Θεωρία της Γλωσσικής Μεταβολής. Αθήνα. Εκδόσεις Μεταίχμιο
❃❃❃
Philomαtheia 05 Ιουνίου 2020
0 comments