❃❃❃

Όλοι και όλες μας θα έχουμε ακούσει αρκετές φορές για μία οποιαδήποτε σχέση, συνήθως ερωτική ή φιλική, ότι «έκανε τον κύκλο της». Η φράση αυτή δίνει στην εκάστοτε σχέση μια απόχρωση «αναπόφευκτης αναγκαιότητας» ως προς τη λήξη της, με την έννοια ότι το τέλος της έρχεται φυσικά και αβίαστα (όπως φυσικά και αβίαστα κάθε αρχή ενός κυκλικού περιγράμματος συμπίμπτει με το τέλος του).

Από τον δημιουργό Silkester | Pixabay

Συνήθης οπτική

Με αυτό το σκεπτικό, κάθε τετελεσμένη σχέση είναι ένας κύκλος, το μέγεθος του οποίου καθορίζεται, μεταφορικά, από τη χρονική διάρκειά της (μικροί και μεγάλοι κύκλοι αντιπροσωπεύουν μικρές ή μεγαλύτερες χρονικά σχέσεις). Αντίστοιχα, μια σχέση που είναι ακόμα «ενεργή», αντιπροσωπεύεται από ένα ημιτελές κυκλικό περίγραμμα. Εφόσον είναι άγνωστο το πότε θα τελειώσει αυτή η σχέση, μας είναι άγνωστο εκ των προτέρων το πόση απόσταση του κυκλικού περιγράμματος έχει διανύσει το καμπυλόγραμμο σχήμα που αντιπροσωπεύει τη σχέση μας μία δεδομένη στιγμή. Την απάντηση παίρνουμε μόνο όταν φτάσει το περιβόητο τέλος, όπου και «κλείνει ο κύκλος» (ορίζουμε δηλαδή τη σχέση μας εκ του αποτελέσματος ως έναν κύκλο, που, όπως κάθε κύκλος, έκλεισε).

Το πρόβλημα με αυτή τη μεταφορά είναι περισσότερο πρακτικό από όσο φαίνεται με τη πρώτη ματιά. Και αυτό γιατί, αν εξαρχής φανταζόμαστε τη σχέση σαν ένα κυκλικό περίγραμμα που διαγράφει μια κυκλική πορεία με κατεύθυνση την έναρξή της, έχουμε οι ίδιοι και οι ίδιες προσυπογράψει το τέλος της. Όχι γιατί το τέλος είναι αναπόφευκτο, αλλά γιατί εμείς έχουμε επιλέξει να την παρομοιάζουμε με ένα σχήμα που ξέρουμε ότι έχει τέλος. 

Αλλαγή νοοτροπίας

Αν πρέπει οπωσδήποτε να παρομοιάσουμε την έννοια της σχέσης εντός ενός χωροχρονικού πλαισίου με ένα σχήμα, τότε οι ανθρώπινες σχέσεις δεν είναι κύκλος, είναι γραμμή. Και μάλιστα γραμμή που εκτείνεται προς το άπειρο. Αυτό σημαίνει ότι έχει μεν μία αρχή, αλλά μας είναι άγνωστο, και αδύνατο να ορίσουμε εξ αρχής, το αν υπάρχει ένα τέλος. 

Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ότι ο τρόπος με τον οποίο σχηματοποιούμε, φανταζόμαστε και παρομοιάζουμε τις καθημερινές μας πρακτικές έχει τεράστιο αντίκτυπο στη πραγματική μας ζωή. Ζούμε τη ζωή μας με βάση τα χρώματα, τα σχήματα, και τις προκαταλήψεις με τις οποίες την έχουμε εξ αρχής περιγράψει, καθορίσει και «ζωγραφίσει» στον εαυτό μας. 

Αν εξ αρχής θεωρούμε μια σχέση ως κύκλο, τότε, όταν έρθει το τέλος (ή κάτι που μοιάζει με τέλος), είμαστε κάτι περισσότερο από πρόθυμοι και πρόθυμες να το αποδεχτούμε, γιατί εμείς έχουμε ορίσει το τέλος ως αδιάσπαστο χαρακτηριστικό της (όπως αδιάσπαστο χαρακτηριστικό είναι το τέλος του καμπυλόγραμμου κυκλικού περιγράμματος). Αν όμως θεωρήσουμε τη σχέση ως ένα γραμμικό τμήμα που εκτείνουμε στο άπειρο, είμαστε περισσότερο διαστακτικοί και διστακτικές όταν αντιμετωπίσουμε κάτι που θα μπορούσε να διακινδυνεύσει την επ’ άπειρον πορεία του.

Η ιδιότητα της «γραμμής» (σχέσης) να κατευθύνεται προς το άπειρο χωρίς καθορισμένη λήξη, δεν σημαίνει ότι η λήξη δεν μπορεί να επέλθει. Ο λόγοι λήξης μιας οποιασήποτε σχέσης είναι πολλοί και σύνθετοι, και είναι στο χέρι του κάθε ανθρώπου να ορίσει το τέλος, όταν το κρίνει αναγκαίο. Είναι άλλο όμως να είμαστε ελεύθεροι και ελεύθερες να διακόψουμε μια επιζήμια σχέση, και να μην επιτρέψουμε τη διηνεκή της πορεία, και άλλο πράγμα να ξεκινάμε μία σχέση έχοντας την γνώση και την πεποίθηση ότι θα λήξει. 

Αν γνωρίζουμε ότι θα λήξει (ή και το επιδιώκουμε, συνειδητά ή ασυνείδητα), έχει ήδη λήξει πριν καν αρχίσει. Μια σχέση που «έκανε τον κύκλο της», ήταν μια σχέση εξ αρχής καταδικασμένη. Μια σχέση που εμείς καταδικάσαμε.

Πιθανά αίτια & νέα συνειδητοποίηση: το παρόν στο επίκεντρο

Το γιατί πολλοί από εμάς επιδιδόμαστε σε τέτοιου είδους μοιρολατρικές οπτικές της ζωής, δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε με σιγουριά. Είναι ο φόβος του τέλους τόσο μεγάλος, που προτιμούμε να το αντιμετωπίσουμε ώστε να σταματήσουμε να ζούμε με τον φόβο του; Είναι η έννοια της δέσμευσης τόσο αποτρόπαια, που εμπλεκόμαστε σε σχέσεις με άλλους και άλλες μόνο όταν ξέρουμε εκ των προτέρων ότι δεν θα είναι «για πάντα»; Είναι το ίδιο το «για πάντα» που μας φοβίζει και προσπαθούμε πάση θυσία να αποφύγουμε, νομίζοντας μ ά τ α ι α πως, ξεκινώντας ξανά και ξανά «από το μηδέν», ξεκινάμε και την ίδια τη ζωή «από το μηδέν»;

Ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τη ζωή, υποδεικνύει το πως θα τη ζήσουμε. Δεν τη ζούμε όπως μας επιβάλλεται, αλλά όπως την επιλέγουμε.

❃❃❃

Philomαtheia 18 Οκτωβρίου 2024

❃❃❃

Στο καπιταλιστικό σύστημα που ζούμε, θεωρούμε δεδομένο ότι το αντικείμενο με το οποίο πρέπει να ασχοληθούμε επαγγελματικά στη ζωή μας είναι αυτό στο οποίο έχουμε μεγάλο ταλέντο. Ειδικά δε όταν το ταλέντο αυτό μπορεί να μας οδηγήσει σε οικονομική ευχαίρεια, επαγγελματική ανέλιξη, υψηλό κοινωνικό στάτους ή/και κύρος σε όλα τα επίπεδα. Κάτι τέτοιο φαντάζει αρκετά φιλελεύθερο -επαναστατικό θα έλεγε κανείς-  εφόσον μας δίνει την ψευδαίσθηση της επιλογής, την επιλογή να κυνηγήσουμε «τα όνειρά μας».

Αναδρομή

Από πολύ μικρή ηλικία τα αντικείμενα με τα οποία επιλέγουμε να ασχοληθούμε (ή επιλέγουν για εμάς, εφόσον είμαστε παιδιά) είναι αυτά στα οποία παρουσιάζουμε τις καλύτερες επιδόσεις κατά την πρώτη επαφή μαζί τους: ένα παιδί «επιλέγει» τον αθλητισμό, κάποιο άλλο τις τέχνες, κάποιο άλλο τη ρομποτική (!), με όλες τις υποκατηγορίες που ο κάθε τομέας περιέχει. 

Αργότερα, κατά τα πρώτα χρόνια της εφηβείας, οι δραστηριότητες αυτές είτε μένουν ίδιες, είτε αλλάζουν ελαφρώς (συνήθως μάλιστα υπάρχει η τάση δοκιμής διάφορων αντικειμένων, για επιβεβαίωση ή διάψευση της αρχικής κλίσης του κάθε παιδιού).

Ακόμα πιο μετά, κατά τη διαδικασία επιλογής «επαγγελματικής κλίσης» (αυτό που στην ελληνική τουλάχιστον εκπαίδευση ονομάζουμε «κατεύθυνση», την οποία επιλέγουμε στο Λύκειο, και είναι τριμερής: είτε σχετιζόμενη με τις Θετικές επιστήμες, είτε με τις Ανθρωπιστικές επιστήμες, είτε με τις επιστήμες της Πληροφορικής και Οικονομίας) αυτό που ο μαθητής και η μαθήτρια «επιλέγει» είναι τον τομέα στον οποίο είναι «καλύτερος» και «καλύτερη». Συνήθως η επιλογή αυτή σχετίζεται, συνειδητά ή ασυνείδητα, με τις επιδόσεις μας: το αντικείμενο στο οποίο «παίρνουμε τους καλύτερους βαθμούς» και, ίσως, την μεγαλύτερη αποδοχή από τους καθηγητές, είναι το αντικείμενο το οποίο, λογικά, «μας αρέσει περισσότερο».  

Γεγονός

Φαινομενικά λοιπόν, μαθαίνουμε πως το επάγγελμα που πρέπει να ακολουθήσουμε, i) είναι ένα επάγγελμα στο οποίο «είμαστε οι καλύτεροι/ες», και ii) μας αρέσει πραγματικά, είναι το πάθος μας.

Αυτό οδηγεί αναπόφευκτα σε δύο προβλήματα: πρώτον, αν δεν είμαστε «οι καλύτεροι/ες» νιώθουμε αποτυχημενοι. Δεύτερον, αν το επάγγελμά μας δεν είναι «το πάθος μας», επίσης νιώθουμε αποτυχημένοι. Και τα προβλήματα αυτά υπάρχουν ακριβώς επειδή οι πιθανότητες να είμαστε οι καλύτεροι στον τομέα μας και ταυτόχρονα το επάγγελμά μας να είναι το πάθος μας, είναι απειροελάχιστες. 

Κάποιος που έχει πετύχει αυτό το δίπολο, και το επάγγελμά του του προσφέρει όλα όσα χρειάζεται και απαιτεί από μια εργασία χωρίς να έχει κανένα παράπονο, δεν έχει λόγο να συνεχίσει την ανάγνωση.

Για τους υπόλοιπους, να μια σκέψη.

Οπτική

Όσο καλύτερος είσαι σε αυτό που κάνεις, τόσο καλύτερος εργάτης γίνεσαι και τόσο περισσότερο κερδίζει ο Καπιταλισμός. Εκείνος, το μόνο που πρέπει να κάνει, εφόσον έχει διασφαλίσει την αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητά σου, δηλαδή τα μέγιστα παροντικά κέρδη, είναι να βρει ένα τρόπο να εξασφαλίσει ότι θα διαρκέσει για πάντα, έναν τρόπο να κατοχυρώσει την αφοσίωσή σου. Και πώς θα το κάνει αυτό; Γαλουχώντας σε από μαθητή να διαλέξεις από πριν αυτό που θεωρείς πάθος σου (ή αυτό που σου λέει ότι είναι το πάθος σου, γιατί ξέρει ακριβώς τι θα χρειαστεί, και τι όχι, στο μέλλον).

Ταυτόχρονα, ωσάν παρασιτικός νάρκισσος, ενδύει την ιδρωτοποιό ανθρωποώρα σου με τη χροιά του «λειτουργήματος», και έχει εξασφαλίσει ένα αέναο θύμα που θα του «κάνει τη δουλειά» και «θα του αρέσει κι όλας», φυσικά χωρίς να υπάρχει περίπτωση να σε αμοίβει όσο σου αξίζει· άλλωστε ποτέ δεν θα τολμούσες να απαιτήσεις κάτι παραπάνω, εσύ «δεν το κάνεις για τα λεφτά».

Τί σημαίνουν όλα αυτά;

Όχι ότι δεν θα προσπαθείς να βελτιωθείς στο αντικείμενό σου, ούτε ότι δεν θα πασχίζεις να βρίσκεσαι σε εργασίες που σου αρέσουν πραγματικά.

Αυτό που μπορεί να αλλάξει ώστε να αποκομίζεις τα μέγιστα οφέλη (ψυχικά, πνευματικά, υλικά), είναι η νοοτροπία σου απέναντι στην έννοια του επαγγέλματος εν γένει. 

Αλλαγή νοοτροπίας

Δεν χρειάζεται να είσαι «ο καλύτερος», γιατί δεν γίνεται όλοι να είναι «οι καλύτεροι» -η καλυτεροτερότητα είναι πλασματική.

Δεν χρειάζεται να κάνεις μία δουλειά σε όλη σου τη ζωή.

Δεν χρειάζεται κάθε δουλειά που θα κάνεις να είναι το πάθος σου.

Δεν χρειάζεται να εξαρτάς την αυτοεικόνα και πληρότητά σου στα επαγγελματικά σου.

Αντίθετα, χρειάζεται να αποδέχεσαι ότι πολλές φορές, σε πολλούς τομείς, είσαι μέτριος (οι περισσότεροι άλλωστε, στατιστικά, βρίσκονται στον μέσο όρο -για αυτό λέγεται μέσος όρος).

Χρειάζεται να προσαρμόζεσαι στις κοινωνικές συνθήκες, στις επαγγελματικές ευκαιρίες, και στα προσωπικά σου γούστα καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής σου, να ακούς τις αλλαγές μέσα σου, και να μην μένεις στάσιμος από φόβο για την αλλαγή.

Χρειάζεται να έχεις ένα πάθος, το οποίο είτε θα είναι η δουλειά σου, είτε θα είναι κάτι άλλο που θα κάνεις παράλληλα με τη δουλειά σου. 

Χρειάζεται να μαθαίνεις τον εαυτό σου σε κάθε στάδιο της εξέλιξής σου, ώστε η πληρότητα να έρχεται άσχετα από την επαγγελματική σου κατάσταση.

Αποτέλεσμα

Με λίγα λόγια το νόημα είναι ότι, κάποιες φορές, οι τομείς του επαγγέλματος και της προσωπικής, εγκάρδιας ενασχόλησης είναι διαχωρισμένοι. Το μόνο που έχεις να κάνεις για να μην αδικηθείς, είναι:

i) να καταλάβεις ότι είναι διαχωρισμένοι, και

ii) να απαιτείς από την εργασία σου τα μέγιστα (να μην εφησυχάζεσαι), ώστε να είσαι σε θέση να ασχοληθείς παράλληλα με το πάθος σου, κάτι που, φυσικά, προϋποθέτει ότι

iii) είσαι σε θέση να απορρίψεις πάμπολλες πρόσκαιρες «ασφάλειες» περιμένοντας πειθαρχημένα για μια ευκαιρία που πραγματικά σου αξίζει. Τέλος, πρέπει

iv) να είσαι σε θέση να βρίσκεσαι, κάποιες φορές, σε επαγγέλματα που «δεν σε γεμίζουν» γιατί καταλαβαίνεις ότι το επάγγελμα δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά ο σκοπός είναι ανώτερος, και το επάγγελμα είναι ένα από τα μέσα που αξιοποιείς για να φτάσεις σε αυτόν.

Συμπέρασμα

❃❃❃

Περισσότερα:

❃❃❃

Philomαtheia 26 Δεκεμβρίου 2023

Η ελευθερία αυτή, όπως και κάθε είδους ελευθερία, έρχεται μαζί με μια τεράστια ευθύνη: την ευθύνη του ότι είμαστε απολύτως υπόλογοι και υπόλογες για τις πράξεις μας, ότι γνωρίζουμε απολύτως τι κάνουμε, και το ότι όλες οι καταστάσεις στις οποίες βρισκόμαστε έχουν προκύψει από τις πεποιθήσεις μας, και δεν τοποθετηθήκαμε εκεί εν αγνοία μας ή παρά τη θέλησή μας.

Από τον δημιουργό chermitlove του Pixabay

Μέχρι πρόσφατα, πολλοί άνθρωποι δεν είχαν λόγο στην επιλογή συντρόφου, καθώς κάτι τέτοιο ήταν οικογενειακό και κοινωνικό ζήτημα, και ανήκε στις αρμοδιότητες του πατέρα και της οικογένειας ευρύτερα. Το λεγόμενο «προξενιό» είναι η συζυγική πραγματικότητα τουλάχιστον δύο εν ζωή γενεών στην Ελλάδα του σήμερα. Οι άνθρωποι αναγκάζονταν να συμπράξουν, να κάνουν απογονους, αναγκάζονταν να αγαπηθούν, και αν ήταν τυχεροί, να ευτυχήσουν (ταυτόχρονα δε, έχουν και ως απωθημένο τον πραγματικό έρωτά τους).

Μία λογική συνέπεια της σύγχρονης ελευθερίας θα ήταν οι σχέσεις σήμερα να ήταν ακόμα πιο αληθινές, ακόμα πιο εγκαρδιες, ακόμα πιο αισθηματικές και ρομαντικές από οποιαδήποτε άλλη εποχή. Ακριβώς επειδή ο σύντροφός και η σύντροφος πλέον δεν είναι αποτέλεσμα οικονομικής συμφωνίας, αλλά αποτέλεσμα «χημείας». Γιατί λοιπόν δεν συμβαίνει αυτό;

Γιατί προωθείται τόσο έντονα η ατομικότητα εντός της σχέσης, τη στιγμή που στην οποιαδήποτε σύμπραξη οι δύο γίνονται ένα, νιώθουν ένα, ξεπερνούν τις δυσκολίες ως ένα, δημιουργούν ως ένα, ευτυχουν ως ένα; Όχι ως προϋπόθεση, ή γιατί «έτσι πρέπει», αλλά ως αποτέλεσμα; Γιατί η δέσμευση μέσω κοινωνικών ή θρησκευτικών διαδικασιών είναι ισοδύναμες της πάταξης της «ατομικής ελευθερίας», τη στιγμή που κάθε ον είναι πιο ισχυρό, πιο σίγουρο και πιο ελεύθερο όταν έχει έναν πραγματικό σύμμαχο; Έναν σύμμαχο μάλιστα όχι στα επαγγελματικά ή τα οικονομικά, αλλά έναν σύμμαχο ζωής, έναν σύμμαχο που είναι μαζί του ως ανθρώπινη ολότητα;

Γιατί οι άνθρωποι δεν είναι πιο ευτυχισμένοι και πιο πλήρεις από ποτέ;

Γιατί νιώθουν την ανάγκη να «φεύγουν» κάθε τόσο, να «βρίσκουν τον εαυτό τους», να «ξεκουράζονται» και να περνούν τον χρόνο τους μακριά από τον άνθρωπο τους;

Ο επαναπροσδιορισμος διαφόρων σημείων και χαρακτηριστικών της ζωής του ανθρώπου είναι απαραίτητη διαδικασία για να κρατά την αυτογνωσία του σε εγρήγορση. Ειδικά λόγω της ασυνειδησιας που η ζωή (που έχει ο ίδιος επιλέξει) του προκαλεί, μέσω της έντονης ενασχόλησης με πληθος δραστηριοτήτων, όπως η καριέρα ή οι περιττές κοινωνικές συναναστροφές, είναι απαραίτητο να κάνει κανείς ένα βήμα πίσω, να φιλοσοφήσει, να σκεφτεί που βρίσκεται και που πάει.

Το απίστευτο είναι ότι επιλέγει να κάνει αυτή τη διαδικασία μακριά από τον άνθρωπό του, είτε σωματικά, είτε ψυχικά.

Το ταξίδι της αυτογνωσίας, της αυτοβελτιωσης, του επαναπροσδιορισμου του παρελθόντος ή του παρόντος είναι μια από τις πιο συναρπαστικές διαδικασίες που χρειάζεται να κάνει ένας άνθρωπος. Όταν είναι μόνος του, είναι λογικό να το κάνει μόνος του. Όταν όμως βρίσκεται σε μία σχέση, δεν υπάρχει κάτι πιο όμορφο από το να μοιράζεται αυτή την εμπειρία με το ταίρι του, να ζητάει τη γνώμη του, να αλληλεπιδρά, να παρατηρεί μαζί του τις αλλαγές στη συμπεριφορά και τον χαρακτήρα, να παίρνει ανατροφοδότηση και «μια δεύτερη ματιά» από κάποιον που τον γνωρίζει τόσο καλά και θέλει αποκλειστικά και ανιδιοτελώς το καλό του… Γιατί δεν το κάνει;

Η λογική λέει ότι όταν ένας άνθρωπος σε κουράζει, όταν του αποκρύπτεις τις πιο σημαντικές πτυχές της προσωπικότητας σου, όταν τον αποκλείεις από τον σχεδιασμό του μέλλοντος και του παρουσιάζεις κάποιες αποφάσεις που έκρινες μόνος σου (γιατί θα κάνεις ο, τι θες όποτε το θες, είσαι άλλωστε «ελεύθερος») τότε το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν θες αυτόν τον άνθρωπο δίπλα σου. Τον θες απλά εκεί κοντά, για συγκεκριμένους λόγους και υπό προϋποθέσεις.

Και αφού δεν είναι «ο άνθρωπος σου», οτιδήποτε κι αν εννοεί κανείς με αυτή την έκφραση, έχει κάθε λόγο να σε μισήσει, όταν κάποια στιγμή συνειδητοποιήσει πόσο χρόνο του σπατάλησες.

Οι άνθρωποι έχουν πλέον τόσες επιλογές και τους κουράζει τόσο πολύ η ευθύνη αυτής της απόφασης, που μένουν με ο, τι προσφερθεί, το στολίζουν με τα χρώματα που εξυπηρετεί τον εσωτερικό τους μονόλογο, και το ονομάζουν έρωτα, σχέση, αγάπη.

Επιχειρούν μάλιστα να επαναπροσδιορίσουν τον ορισμό της σχέσης ή της αγάπης ώστε να ταιριάζει στο πρότυπο που οι ίδιοι έπλασαν, για να μην αισθάνονται ότι «κάνουν κάτι λάθος» (μάλλον, για να μην παραδέχονται ότι το κάνουν). 

Σε περίπτωση που δεν είναι ακόμα σαφές, η ειδοποιός διαφορά της έννοιας της «σχέσης» (με την μονογαμική, ερωτική, συντροφική και ρομαντική της υπόσταση) από οποιαδήποτε άλλη ερωτική ή συντροφική περιοδική συναναστροφή, είναι η σύζευξη των δύο ως ένα. Όποιος και όποια δεν επιθυμεί σύζευξη ή ενότητα, μπορεί να αλλάξει το είδος της σχέσης του, και να μην καπηλεύεται έναν εξ ορισμού όρο συνένωσης, για τη σποραδική και υπό προϋποθέσεις κάλυψη αναγκών που δεν σχετίζονται με αυτή την ένωση.

Τα πράγματα, καλώς ή κακώς, δεν είναι τόσο απλά όσο φαίνεται. Είναι ακόμα πιο απλά.

Όταν υπάρχουν δύο υπάρχει μόνο ένας. Αν δεν υπάρχει, τότε οι δύο εξακολουθούν να είναι ο καθένας μόνος του.

Το σίγουρο είναι ότι είναι καλύτερα να είναι κανείς μόνος, μόνος του, 

παρά μόνος μέσα στη σχέση του.

❃❃❃

 Απόσπασμα από τα ”Εφεσιακά”  του Ξενοφώντα Εφέσιου

❃❃❃

Space In A Relationship: The Art Of Being Alone Together

Philomαtheia 28 Δεκεμβρίου 2022

Η Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης είναι ιστορικό μοναστήρι βρισκόμενο στον δήμο Αμφίπολης του Νομού Σερρών, κοντά στα όρια με τους Νομούς Καβάλας και Δράμας. Εκκλησιαστικά, υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Δράμας. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 753 μέτρων, στη βόρεια πλευρά του όρους Παγγαίου.

Η ίδρυση

Η ίδρυση της Μονής ανάγεται στα χρόνια του επισκόπου Φιλίππων Σώζοντος, ο οποίος έλαβε μέρος στη Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας (451 μ.Χ.). Κατά την παράδοση, ο επίσκοπος Σώζων ίδρυσε, περί το 450 μ.Χ., Ναό και μοναστικό οικισμό στη θέση Βίγλα, πλησίον της Μονής. Ο μοναστικός οικισμός αυτός εγκαταλείφθηκε με την πάροδο των ετών και η Μονή ιδρύθηκε ουσιαστικά από τον Όσιο Γερμανό, τον 8ο αιώνα.

Η ονομασία

Ο ηγούμενος της Μονής Χρύσανθος το 1782, αναφέρει ότι ενώ ο Όσιος Γερμανός, μετά την ανέγερση του μοναστηριού, αναζητούσε κατάλληλη σανίδα για να γίνει η εικόνα της Θεοτόκου, Εκείνη με θαυματουργικό τρόπο του προσέφερε την μέχρι και σήμερα σωζόμενη εικόνα Της, που άστραφτε κι εξέπεμπε «φοινικούν», δηλαδή κοκκινωπό φως. Έτσι επικράτησε ο όρος «Εικοσιφοίνισσα» (εικών φοίνισσα – Εικοσιφοίνισσα)^[1]. Κατά μια άλλη ισχνότερη εκδοχή ο κτήτωρ της Μονής, Άγιος Γερμανός, βρισκόταν σε μια μικρή όαση έξω από τη Μονή του Τιμίου Προδρόμου στους Αγίους Τόπους, όπου είχε είκοσι φοίνικες, εκεί έλαβε εντολή από τον άγγελο της Θεοτόκου για την ανέγερση της Μονής και σε ανάμνηση της τοποθεσίας την ονόμασε «Παναγία η Εικοσιφοίνισσα». ^[2]

Ο πρώτος κτήτορας

Κατά την παράδοση, ο Όσιος Γερμανός, αφού μόνασε στην Ιερά Μονή του Τιμίου Προδρόμου, στον Ιορδάνη ποταμό, εγκατέλειψε την Παλαιστίνη και με όραμα ήρθε στη θέση Βίγλα του Παγγαίου περί το 718. Εκεί ανακάλυψε τα ερείπια των παλαιών κτισμάτων που είχε χτίσει ο Σώζων. Ξεκίνησε να ανεγείρει νέα Μονή, αλλά τα χρήματα που είχε συγκεντρώσει για την ανέγερση της Μονής δεν επαρκούσαν για να εξοφλήσει τους τεχνίτες, με αποτέλεσμα αυτοί να τον οδηγήσουν αιμόφυρτο στη Δράμα για να δικαστεί. Στο δρόμο συνάντησαν τον πληγωμένο Άγιο οι Κωνσταντινουπολίτες αξιωματούχοι Νικόλαος και Νεόφυτος, οι οποίοι μετέβαιναν στη Σερβία ως απεσταλμένοι του Αυτοκράτορα Βασιλείου Α΄ του Μακεδόνα. Αυτοί εξόφλησαν τους τεχνίτες και ελευθέρωσαν τον Άγιο, ενώ αργότερα πούλησαν και οι ίδιοι την περιουσία τους και μόνασαν στη Μονή, κοντά στον Άγιο Γερμανό. Ο Βίος του Αγίου Γερμανού διασώζεται στο χειρόγραφο κώδικα 19 του ερμαρίου 59 της Λαυρεντιανής Βιβλιοθήκης της Φλωρεντίας.^[3][4]

Η νεότερη ιστορία

Ο Άγιος Χρυσόστομος Σμύρνης, ως Μητροπολίτης Δράμας, Φιλίππων και Ζιχνών την περίοδο 1902-1910.

Για αρκετούς αιώνες η ιστορία της Μονής Εικοσιφοινίσσης είναι άγνωστη. Αρχαιολογικές ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κατά τον 11ο αιώνα κτίστηκε ξανά το Καθολικό της Μονής. Η Μονή έγινε Σταυροπηγιακή με σιγίλια των Πατριαρχών Συμεών Α΄ και Μαξίμου Γ΄, εξαρτήθηκε δηλαδή απευθείας από τον Οικουμενικό Πατριάρχη.^[5][6]

Η Μονή έζησε νέα εποχή ακμής όταν το 1472 σε αυτή εγκαταβίωσε ο παραιτηθείς Οικουμενικός Πατριάρχης Διονύσιος Α΄, ο οποίος με τη δράση και την περιουσία του της έδωσε πνοή ζωής. Για το λόγο αυτό ονομάστηκε δεύτερος Κτήτωρ της Μονής και η Εκκλησία τον ανακήρυξε Άγιο. Έζησε στη Μονή έως το 1488, οπότε επανεξελέγη από Σύνοδο που συνεκλήθη από τον Σουλτάνο Βαγιαζήτ Β΄. Το 1490 παραιτήθηκε λόγω γήρατος και επέστρεψε στην ίδια Μονή μέχρι το τέλος της ζωής του το 1492.

Πατριαρχικά σιγίλια υπέρ της Μονής εξέδωσαν οι Οικουμενικοί Πατριάρχες: Ιερεμίας Α΄ (1544), Μητροφάνης Γ΄ (1567) και Ιερεμίας Β΄ ο Τρανός (1573). Το 1610 επισκέφθηκε τη Μονή ο Μητροπολίτης Μυρέων Ματθαίος, ο οποίος συνέγραψε τον Παρακλητικό Κανόνα της Παναγίας Αχειροποιήτου. Το 1798, μετά την πρώτη του Πατριαρχία, έμεινε ως εξόριστος στη Μονή ο μετέπειτα εθνομάρτυρας και άγιος Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄.

Οι καταστροφές και το μαρτύριο των 172 μοναχών

Κατά την Τουρκοκρατία, η συμβολή της Μονής στη διατήρηση της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού υπήρξε ανεκτίμητη, ενώ κατά την ιστορική της διαδρομή καταστράφηκε πολλές φορές από Τούρκους και Βούλγαρους επιδρομείς. Στις 25 Αυγούστου 1507, οι Τούρκοι έσφαξαν 172 μοναχούς^[7] της Μονής, διότι είχαν ενοχληθεί από τη δράση τους υπέρ της διατήρησης της ελληνικότητας του πληθυσμού της περιοχής. Τρία χρόνια μετά, 10 μοναχοί από την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου Αγίου Όρους, ήλθαν στη Μονή για να την ανασυστήσουν.

Η συμβολή στην Ελληνική Επανάσταση και την Παιδεία

Κατά την εποχή της Επανάστασης του 1821, η Μονή είχε καταστεί πνευματικό και εθνικό κέντρο της Ανατολικής Μακεδονίας και οι ηγούμενοί της είχαν στενή συνεργασία με τους ηγέτες της Επαναστάσεως (Νικοτσάρας, Εμμανουήλ Παπάς) στη Βόρεια Ελλάδα. Η Μονή έπαθε σοβαρές ζημιές από σεισμό του 1829, αποτεφρώθηκε το 1854 και το 1864 επιδημία πανώλης αποδεκάτισε την αδελφότητά της. Μέχρι το 1843 λειτουργούσε εκεί σχολή, ονομαζόμενη Των Κοινών Γραμμάτων ή Ελληνική Σχολή.

Η διακονία του Αγίου Προκοπίου Λαζαρίδη

Ο άγιος Προκόπιος Λαζαρίδης επίσκοπος Αμφιπόλεως (μετέπειτα Μητροπολίτης Ικονίου), μετέβη στη Μονή το 1898 ως έξαρχος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με σκοπό την αποκατάσταση της ενότητας και της ειρήνης μεταξύ της μοναστικής αδελφότητας. Ο ίδιος αργότερα εξελέγη Μητροπολίτης Ικονίου, από όπου και καταγόταν, και μαρτύρησε το 1923 στη Μικρά Ασία.^[8]

Η αρχιερατεία του Αγίου Χρυσοστόμου Δράμας

Ο Άγιος Χρυσόστομος Μητροπολίτης Δράμας, μετέπειτα Σμύρνης όπου και μαρτύρησε, μερίμνησε ιδιαίτερα για την ηθική και υλική ενίσχυση της Ιεράς Μονής κατά την αρχιερατεία του στην Ιερά Μητρόπολη Δράμας που διήρκησε από το 1902 έως το 1910. Με στήριξη του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου λειτουργούσε στη Μονή Γεωργική Σχολή με τρεις γεωπόνους.

Η σύληση των κειμηλίων από τον κατοχικό βουλγαρικό στρατό

Κατά τη Β΄ Βουλγαρική Κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας οι δολοφονίες και οι βιαιότητες που διέπραττε ο βουλγαρικός κατοχικός στρατός ήταν πολλές. Ανάμεσα σε αυτές ήταν και η δολοφονία, του γέροντος μοναχού Μακαρίου, προηγουμένου της Μονής, που σφαγιάσθηκε στις 3 Οκτωβρίου 1916.

Τη Μεγάλη Δευτέρα 27 Μαρτίου 1917, στρατιώτες του βουλγαρικού κατοχικού στρατού με επικεφαλής τον Βούλγαρο κομιτατζή Πανίτσα, εισήλθαν στη Μονή και αφού βιαιοπράγησαν κατά των μοναχών, άρπαξαν τα περισσότερα κειμήλια και τα μετέφερε στη Βουλγαρία, όπου κατακρατούνται μέχρι σήμερα στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Σόφιας. Στο σκευοφυλάκιο της Μονής ήταν αποθησαυρισμένα πολλά και σημαντικά κειμήλια, ενώ ιδιαίτερα αξιόλογη ήταν η βιβλιοθήκη της, η οποία το 1917 αριθμούσε 1.300 τόμους βιβλίων, από τα οποία τα 400 ήταν χειρόγραφες μεμβράνες.

Τον Ιούνιο του ιδίου έτους (1917), Βούλγαροι στρατιώτες οδήγησαν τους μοναχούς σε ομηρία. Ορισμένοι από τους μοναχούς δεν άντεξαν τις συνθήκες και πέθαναν στη φυλακή. Όσοι μοναχοί επιβίωσαν στην ομηρία, επέστρεψαν στις 10 Οκτωβρίου 1918, μετά την ήττα των Βουλγάρων και Γερμανών.^[9]

Η ελληνική πολιτεία αντέδρασε αμέσως στη σύληση και αρπαγή των κειμηλίων. Έτσι στις 31 Μαρτίου 1917, τέσσερις ημέρες μετά τη ληστρική επιδρομή, ο τότε Νομάρχης Δράμας Ν. Μπακόπουλος υπέβαλε διαμαρτυρία προς τις κατοχικές βουλγαρικές αρχές χωρίς όμως αποτέλεσμα. Το 1918, μετά την απελευθέρωση της περιοχής από τη Β΄ Βουλγαρική Κατοχή, το θέμα επιστροφής των κειμηλίων συζητήθηκε στην Ελληνική Βουλή. Ακολούθως, η ελληνική κυβέρνηση απαίτησε την εφαρμογή της Συνθήκης του Νεϊγύ (1919), σύμφωνα με την οποία έπρεπε να επιστραφούν όλα τα πολιτιστικά αγαθά που είχαν κλαπεί κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών. Το 1923 ο καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας και ο διευθυντής του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών Γεώργιος Σωτηρίου μετέβη στη Σόφια για να ζητήσει την επιστροφή των κλαπέντων αντικειμένων (907 ιερά λατρευτικά αντικείμενα, 430 χειρόγραφους κώδικες, 467 αρχέτυπα, κ.ά.), αλλά επεστράφησαν μόνον 7. ^[10]

Όπως αποκαλύφθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, τα περισσότερα από τα κειμήλια κατακρατούνται παράνομα σήμερα στη Σόφια, στο Κέντρο Σλαβοβυζαντινών Σπουδών Ivan Dujev και στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Βουλγαρίας, ενώ κάποια άλλα πουλήθηκαν ή έφτασαν με άλλους τρόπους, μέσω Βουλγαρίας, σε βιβλιοθήκες εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και ιδιωτικές συλλογές της Ευρώπης και των ΗΠΑ.

Σημειωτέον πως οι Βούλγαροι απέσπασαν παράνομα όχι μόνο τα κειμήλια της Μονής Εικοσιφοινίσσης, αλλά και πλήθος έτερων ελληνικών κειμηλίων από τη Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών και τις Μονές Παναγίας Καλαμούς και Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας Ξάνθης. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, οι Ιερές Μητροπόλεις καθώς και οι αρχές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν διατυπώσει επισήμως αίτημα για την επιστροφή των κλαπέντων ελληνικών κειμηλίων.^[11]

Η πυρπόληση της Μονής

Οι Βούλγαροι κατέλαβαν για τρίτη φορά την Ανατολική Μακεδονία (μετά το 1916 και το 1918) στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο κατοχικός βουλγαρικός στρατός εισέβαλε στη Μονή, κράτησε σε περιορισμό τον ηγούμενο Γρηγόριο και τους δώδεκα μοναχούς και ακολούθως πυρπόλησε τη μονή με αποτέλεσμα να καταστραφούν τα οικοδομήματα στις 12 Ιουλίου 1943.

Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο ηγούμενος Γρηγόριος Κατσιβάκης έκτισε το Ηγουμενείο και έναν μικρό ξενώνα με προσωπική εργασία και βοήθεια πιστών. Αποτέλεσε, μέχρι την κοίμησή του το 1956, τον τελευταίο ηγούμενο της Μονής ως ανδρώας.

Η αναβίωση

Η ανασύσταση της Μονής και η αναβίωση του μοναχισμού σε αυτήν, πραγματοποιήθηκε από τον Μητροπολίτη Δράμας Διονύσιο Κυράτσο, αμέσως μετά την ενθρόνισή του το 1965. Όταν ανέλαβε Μητροπολίτης Δράμας η Μονή παρουσίαζε εικόνα εγκατάλειψης και ερήμωσης. Με μέριμνά του εγκαταστάθηκε στη Μονή γυναικεία αδελφότητα και πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης και ανέγερσης κτισμάτων.^[12]

Η Μονή σήμερα

Σήμερα η Μονή είναι γυναικεία και αριθμεί 23 μοναχές. Πανηγυρίζει τη μνήμη του πρώτου κτήτορά της Αγίου Γερμανού και των δύο Κωνσταντινουπολιτών αξιωματούχων Νικολάου και Νεοφύτου, στις 22 Νοεμβρίου και την επομένη ημέρα τη μνήμη του δεύτερου κτήτορά της, Αγίου Διονυσίου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Γιορτάζει επίσης στις 15 Αυγούστου, στη μνήμη της Παναγίας, στις 14 Σεπτεμβρίου, στη μνήμη της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και στις 21 Νοεμβρίου, στη μνήμη των Εισοδίων της Θεοτόκου. Μπροστά από τη Μονή υπάρχει το μνημείο των 172 Μοναχών που έσφαξαν οι Τούρκοι το 1507.

Το 2005 ετάφη στη Μονή ο Μητροπολίτης Δράμας Διονύσιος Κυράτσος, ως τρίτος κατά σειρά κτήτωρ της.^[13][14][15]

Το 2011 επεστράφη, μετά από ενέργειες της Μητροπόλεως Δράμας, τμήμα του ιερού Λειψάνου του Αγίου Διονυσίου (δεύτερου κτήτορος της Μονής), από τη Βουλγαρία. Το λείψανο είχε κλαπεί επί Βουλγαρικής Κατοχής, μαζί με πληθώρα άλλωνν κειμηλίων που παραμένουν έως σήμερα στη Σόφια (στο Κέντρο Σλαβοβυζαντινών Σπουδών Ivan Dujev και στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Βουλγαρίας). Επίσης, το 2016 επεστράφη στη Μονή, με τη συμβολή της Αρχιεπισκοπής Αμερικής, μια σπάνια χειρόγραφη Καινή Διαθήκη 674 σελίδων, γραμμένη τον 9ο αιώνα, η οποία είχε κλαπεί το 1917 από τους Βούλγαρους και είχε καταλήξει να βρίσκεται στη Λουθηρανική Θεολογική Σχολή του Σικάγου στις Η.Π.Α.^{[16][17][18][19][20]}

Το κτηριακό συγκρότημα

Άποψη του εσωτερικού περιβόλου της Μονής.

Ολόκληρη η Μονή περιβάλλεται από ψηλό τείχος και στο κέντρο της βρίσκεται ο Ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου. Στο πρώτο και κύριο μέρος της Μονής βρίσκεται το καθολικό, το οποίο είναι το παλαιότερο κτίσμα της, το Ηγουμενείο, τα κελιά των μοναζουσών, το αρχονταρίκι, το παρεκκλήσιο της Αγίας Βαρβάρας με το αγίασμα, το μουσείο, η τράπεζα και τα εργαστήρια κεντητικής και αγιογραφίας. Στο δεύτερο μέρος των κτηριακών εγκαταστάσεων της Μονής περιλαμβάνονται τα τρία κτήρια των ξενώνων, το πρεσβυτέριο για το λειτουργό Ιερέα της Μονής και το παρεκκλήσιο της Ζωοδόχου Πηγής.

Το Καθολικό

Το Καθολικό τιμάται στα Εισόδια της Θεοτόκου. Ο ρυθμός του είναι σταυροειδής τρουλαίος σύνθετος τετρακίονος. Αποτελείται από τον εξωνάρθηκα, τον εσωνάρθηκα και τον κυρίως Ναό. Οι τρούλοι του Καθολικού στηρίζονται σε 4 μαρμάρινους κίονες. Η περίτεχνη λιθόγλυπτη κυρίως είσοδος του καθολικού κατασκευάσθηκε το 1838. Ο εξωνάρθηκας είναι ολόκληρος αγιογραφημένος και απεικονίζει ολόσωμους τους κτήτορες. Το τέμπλο του Καθολικού είναι βαρύτιμο ξυλόγλυπτο, κατασκευάσθηκε από Χιώτες τεχνίτες και χρειάστηκαν 22 χρόνια (1781 – 1803) για να ολοκληρωθεί. Ξυλόγλυπτο επίσης είναι το προσκυνητάρι της Παναγίας και ο δεσποτικός Θρόνος. Στο δεξιό μέρος του Καθολικού υπάρχει προθήκη, μέσα στην οποία υπάρχουν αργυρές λειψανοθήκες, στις οποίες φυλάσσονται δεκάδες Ιερά Λείψανα.

Παραπομπές

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

• Μητροπολίτου Δράμας Διονύσιου Κ. Κυράτσου «Ιστορία και Θαύματα Παναγίας Εικοσιφοινίσσης», έκδοση της Ιεράς Μονής Εικοσιφοινίσσης, Δράμα 2003
• Δρ. Θεοχάρη Μ. Προβατάκη «Η Μονή Εικοσιφοίνισσας η Αχειροποίητος του Παγγαίου Όρους», έκδοση της Ανώνυμης Τεχνικής Εταιρείας «Μηχανική», Αθήνα 1998
• Βασίλη Άτσαλου «Η ονομασία της Ιεράς Μονής της Παναγίας της Αχειροποίητου του Παγγαίου, της επονομαζομένης της Κοσινίτσης ή Εικοσιφοινίσσης», έκδοση του ιστορικού αρχείου του Δήμου Δράμας, Δράμα 1995

Πηγές

• orthodoxia.gr
• Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών
• Ιερά Μητρόπολις Δράμας
• Ομιλία της Α.Θ.Π. του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου, 1 Νοεμβρίου 2008